Adalar’da orman yangınları: Sorunlar ve öneriler

Haluk Eyidoğan

yazı boyutu yazı boyutunu küçült yazı boyutunu büyüt

Ögeyi değerlendirin

(1 Oylayın)

Adalar’da orman yangınları: Sorunlar ve öneriler

Tunç Uluğ , Mustafa Gevrek , Zeynel Meriç ve Önder Baykul ile ortak hazırlanmıştır.

Orman yangınları afetler sınıflaması içerisinde “doğal kaynaklı yangınlar” olarak yer alır. Ancak ihmal, kasıt ve endüstriyel kazalar gibi insan faaliyetleri sonucu çıkan orman yangınları “insan kaynaklı orman yangınları” olarak sınıflanır. Yüzde 65’i orman olan Adalar’da çıkan orman yangınlarının hemen hemen hepsi insan kaynaklıdır. Adalar’da ikamet eden nüfusun dört katına ulaşan ziyaretçi faaliyetleri sırasında Adalarımızda orman yangınları hiç bitmiyor, tersine giderek artıyor. Eğer, afet yönetiminin öncelikle önlem ve hazırlık olmak üzere iyileştirme ve müdahale kapasitesi arttırılmazsa bu gidişle yalnız orman yanmayacak, evler ve insanlar da yanacak.

Orman yangınları Adalar’da yaşayanların bitmeyen gündem maddelerinden biridir. Sadece Heybeliada’da arka arkaya 2012, 2013, 2019, 2020 ve en son Ağustos 2021’de büyük ölçekli orman yangınları yaşandı. Artık yeter demek istiyoruz ama gelişmeler şimdilik bu umudu veremiyor. Orman yangınları Adalar halkının korkulu rüyası olmaya devam ediyor. 39 ilçenin en küçüğü olan Adalar ilçesinde yangınlar İstanbul’un en büyük orman yangınları sıralamasındadır. İstanbul’da son yılların en büyük yangını 12 Temmuz 2020'de Pazar günü Heybeliada'da çıkmış, 6.2 hektar alan yok olmuştu. O yangından bir yıl sonra, 21 Ağustos 2021 Cumartesi günü çıkan orman yangını Hüseyin Rahmi Gürpınar Müze Evinin yakınından başladı. Geçen yıl yok olan alana yakın 7.2 hektarlık bir orman alanı daha yok oldu. Bu yangın hem çıkış biçimi ve hem de yaşanan olaylar nedeniyle yanıt bekleyen birçok soruyu barındırmaktadır.

Bu raporda, en son Heybeliada’da 21 Ağustos 2021’de yaşanan büyük orman yangını ile ilgili tespit ve öneriler yanı sıra, diğer Adalarımızda da yaşanmış orman yangınları ile ilgili bugüne kadar yazılmış rapor, makale ve yapılmış söyleşilerden alıntılar rapora eklenmiştir. Daha önceki yayın ve raporlarda belirtilen sorunlar sürmekte, yangın risklerini azaltma konusunda çözüm bekleyen sorunların sayısı azalmamaktadır. Bu sorunların çözümü yolunda, Belediye, Orman Müdürlüğü ve Sivil Toplum Gönüllüğü bir araya gelerek ve geliştirilecek strateji ve eylem planlarının uygulanmasıyla önlem, denetim, iyileştirme ve müdahale kapasitesinin arttırılması gerekmektedir. 21 Ağustos 2021 tarihinde saat tahmini olarak 13:00 sularında Heybeliada Akçakoca Sokak yukarısında yer alan Hüseyin Rahmi Gürpınar Müze Evinin yakınından başlayan orman yangını kuvvetli rüzgârın da etkisiyle GB yönünde hızla yayılmış, sırtı aşarak Çam Limanı mevkiine doğru yayılarak sürmüş ve 50 dakikada 7.2 hektar kadar bir orman alanının yanmasına neden olmuştur. Yangının başlangıcının nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte, kasıtlı olduğuna dair söylemler ve şüpheler vardır.

Yangın başladıktan sonra sahada söndürme işlemleri sırasında karşılaşılan olaylar ve sorunlar:

Yangın başlangıcında AYEDAŞ’ın uyguladığı genel elektrik kesintisi nedeniyle yangın sahası yakınında bulunan hidrantlar su verememiştir. İSKİ’den aldığımız bilgiye göre saat 13:15'de Heybeliada İSKİ Terfi Merkezi'nin elektrikleri kesilmiş, bu nedenle terfi merkezi pompaları çalışamadığından yangın hidrantlarına su basılamadığı, İSKİ'nin yaptığı uyarı sonrası 13:45'de terfi merkezine elektrik sağlandığı belirtilmektedir. 13:15-13:45 arasında geçen 30 dakika içerisinde yangın mahallinde hidrantlar 30 dakika süre ile susuz kalmış, ilk müdahalede sularını kullanan itfaiye araçları su temin edememiştir. Acil durum yönetimi bakımından çok ciddi bir sorun oluşturan bu olay incelenmeli ve gelecekte aynı hatalara düşmemek için gerekli önlemler alınmalıdır. (Bu konuda Büyükada İSKi Müdürlüğünden ve Heybeliada İSKİ Terfi Merkezi’nden teyit alınabilir).
Heybeliada itfaiyesinin 4 aracı vardır. Bunlardan 2’sinin su tankı bulunmaktadır. Biri maksatlı pompa olarak kullanılmaktadır. Yangının ilk anlarında Orman Bölge Müdürlüğü’nün bir tane orman aracı müdahale etmiştir.
Yangının başladığı yerden tepeye doğru yayılması ve rüzgârın etkisiyle tepenin arkasına doğru geçmesi nedeniyle Heybeliada’nın itfaiye araçları iki ayrı yere bölünmüştür.
Yangından 30 dakika sonra ilk yangın helikopteri müdahaleye başlamış, takip eden dakikalarda helikopter sayısı 4 olmuştur. Daha sonra 2 uçak 10 sorti yaparak yangına müdahale etmiştir.
24 Ağustos 2021 sabah erken saatlerde kök yangını olarak adlandırılan olay nedeniyle yangın alanı soğutma çalışmaları yapılmıştır.

Yangın öncesi, anı ve sonrası için bazı sorular

Heybeliada İSKİ Terfi merkezinin elektrik bağlantısı genel kesinti dışında kalacak şekilde yeniden düzenlenmelidir. Bu son yangında 30 dakika elektrik kesintisi nedeniyle hidrantlardan su sağlanamamış, çok ciddi bir su sıkıntısı yaşanmıştır. İSKi Terfi Merkezi’nden su pompalayan makinaların elektriğinin kesilmesi Acil Durum Yönetimi kuralları açısından kabul edilemez bir davranış biçimidir. Yangın durumunda hidrantlara sürekli su sağlanması gerektiği bilinmesi gerekir. AYEDAŞ firmasının bu konu hakkında açıklama yapması gerekir.
İstanbul Valiliği’nin orman yangınlarıyla mücadele kapsamında, artan sıcaklar ve kuvvetli rüzgar nedeniyle 30 Temmuz-31 Ağustos 2021 tarihleri arasında ormanlara girmenin, orman çevresinde ve içinde mola vermenin ve piknik yapmanın yasaklandığı herkesin bilgisi dahilindedir. Ancak yangın öncesi günlerde aşağıdaki olaylar hakkında duyumlar alınmıştır. Şöyle ki;
21 Ağustos 2021 yangınından bir gece önce 2, aynı sabah yani yangından 2 saat önce 2 adet toplam 4 su dolu arazöz çıkartma gemisiyle Adalar’dan ayrılmış mıdır?
Adalar’da tura çıkmayı yasaklayıp özellikle Cumartesi, Pazar denetim yapan polislerin o gün görev yapmadığı doğru mudur?
Olası orman yangınına destek için getirilen su tankerlerin yangından önceki günler Heybeliada’dan ayrıldığı doğru mudur?
Belediye için çalışan iki çıkartma gemisinden biri arızalı olduğu bilindiği halde neden hızla onarılıp hizmete sokulamamıştır?
Yangının çıkış nedeni konusunda bu tarih itibariyle kesin bir bilgiye ulaşılamamıştır.
Yangından sonra alanda gözaltına alınan bazı kişiler olduğu yönünde duyumlar alınmıştır. Bu konuda halkı aydınlatıcı bir açıklama yapılmamıştır. Dolayısıyla söylentiler sürmektedir.
Orman İşletme Müdürlüğüne ait olan çok tekerlekli ve hortumları olan araç yangına müdahale çalışmalarında neden yer almamıştır? Yangın sırasında ne tür işlevi olmuştur.

Heybeliada yangınlarından edinilen deneyimler çerçevesinde öneriler:

Afetlerde kayıp risklerini azaltmanın birinci ve en önemli aşaması olay öncesi çeşitli afet senaryolarına göre hazırlanmaktır. Eğitim, denetim ve gerekli yatırımlar artarak sürdürülmelidir. Orman yangınları çok hızlı yayılmaktadır. Bu nedenle engelleme stratejileri geliştirilmeli, izleme ve önleme uygulamaları arttırılmalıdır. Bu konuda geliştirilecek teknolojik projeler desteklenmelidir.
Heybeliada itfaiye araçları sayısı 4’tür. Bunlardan 2 tanesi su tankı niteliğinde olup 1 tanesi maksatlı pompa olarak kullanılmaktadır. Bu araçların kapasitesinin geliştirilmesi gerektiği düşünülmektedir. BMC marka araç oldukça eskidir ve Heybeliada’nın yokuşları düşünüldüğünde daha güçlü bir araca ihtiyaç vardır.
Ormana yakın yollardaki hidrant sayısı en kısa sürede arttırılmalı ve mevcut hidrantların kapasitesi yeniden değerlendirilmelidir. Ada hidrant sistemlerinin ada topografyası, merdivenli ve dar sokak durumları ve yerleşim yerleri-orman ilişkisi durumu göz önünde tutularak yeniden ve hızla ele alınmalı ve fiili olarak tatbik sahasına konulmalıdır.
Hidrant hortum bağlantı flanşları standart değildir, hortumların birleştirilmesi zaman almaktadır. Şu anda üç farklı tip vana bağlantı flanşı vardır ve dolayısıyla yangın çalışmasında farklı anahtar kullanma gibi sıkıntılı bir durum ortaya çıkmaktadır. Bu durum zaman kaybetmeye ve karışıklığa neden olmaktadır.
Heybeliada Mahalle Afet Gönüllüleri ve Orman Söndürme Gönüllüleri orman yangını müdahalesi için eğitim almış ve teçhiz edilmiştir. Şu anda eğitim almış Mahalle Afet Gönüllüsü ve Orman Yangın Söndürme Gönüllüsü sayısı 100 civarındadır. Yangın sırasında itfaiyeye önemli yardımcı destek sağlamaktadırlar. Bu gönüllülerin eğitimleri ve teçhizat destekleri sürdürülmelidir.
Yangınlar sırasında halk her türlü yardımı yapmak üzere yangın mahalline gelmekte ancak bu iyi niyetli girişim, yangın mahallinde yönetilmesi oldukça zor bir durum yaratmakta dolayısıyla güvenlik sorunu ortaya çıkmaktadır. Hidranta hortum bağlayıp ormana su sıkmak gibi girişimler sorunlar yaratmaktadır. Hidrantlar itfaiye araçlarına su tahliyesi içindir. Emniyetin bu konuda yardımı gerekmektedir.
Adalarda yangın dahil afetler konusunda gönüllülük sistemi daha fazla desteklenmeli ve itfaiye ile birlikte eğitim almaları sağlanmalıdır.
Orman yangınlarından elde edilen deneyimlerden hareketle sahada Orman Müdürlüğü ile Belediye İtfaiyesinin ve güvenliği sağlamak üzere emniyet birimlerinin koordinasyonunda gözlemlenen bazı aksaklıklar giderilmelidir.
Yangın kriz yönetimine dönük bir planın hazırlanması gereklidir. Bu acil durum planı Kamu (Belediye, Kaymakamlık, İtfaiye İSKİ, Orman Genel Md...) ve gönüllülerin bir arada koordineli bir şekilde yangın öncesi, anı ve sonrasında yapılması gereken hususların belirlenerek tatbikata konmasını kapsamaktadır.
Yangın gözleme kameralarının sayısının arttırılması ve daha etkin olması gerekmektedir. “Yangın algılama ve erken uyarı” sistemi güncellenmeli ve geliştirilmelidir. Bu konuda yazılmış akademik makaleler, üniversitelerde yapılmış çeşitli araştırmalar vardır. Ormanlarda yangınları izlemek ve erken uyarı için termal kamera, gaz ve duman sensörleri, ısı sensörlerinin drone ve İHA’lar ile birlikte kullanıldığı çeşitli sistemlerde var. Orman Müdürlüğü ve İBB ile proje yapma imkanları araştırılabilinir. Heybeliada’daki bayrak direği geniş alan gözlemi için kullanılabilir.
Ada ve Orman itfaiyelerinin yangına müdahaledeki etkinliğinin hızı ve kapasitesi yeniden değerlendirilmelidir. İtfaiyenin hazırlayacağı “Yangın Değerlendirme” raporunda tüm eksikler belirtilmelidir.
Hızla açılamayan, farklı bağlantı ucları olan birbirine bağlanamayan hortumlar, Patlak hortumlar,eksik hidrant anahtarları gibi malzeme eksiklerinin ve personel ihtiyacının sorgulanması gerekmektedir.
Mahalle Afet Gönüllüleri (MAG) ve Orman Yangın Söndürme Gönüllüleri ile Ada ve Orman İtfaiyeleri” her ay Heybeliada’da ortak yangın tatbikatı ile eksiklerini yapacakları uygulamalar ile görmeli, hidrantları ve hortumları test etmeli ve her an yangına hazır olmalıdır.
Yangın sırasında Ada halkının cansiperane çabalarının, bir kaos ortamının yaşanması, koşuşturan insanların kendi aralarında organize olmaya çalışması vb organize edilmelidir.
“Yangında Kriz Yönetimi” dökümanın hazırlanması gerekir. Kamu Yetkililerinde (Belediye / Kaymakamlık / AFAD ...) Yazılı bir düküman yok ise “MAG” ve “Orman Yangın Söndürme Gönüllerinin” liderliğinde ortak akılla bir kriz yönetimi dokümanı hazırlanmalıdır. Yukarıda sayılan tüm ilgili kurumlar arasındaki iş bölümü, görev tanımları, liderler belirlenmeli ve yapılacak aylık itfaiye tatbikatlarında uygulanarak geliştirilmelidir.
MAG ve Orman Yangın Söndürme Gönüllülerinin son yangından sonra hazırlacakları değerlendirme raporunda belirtecekleri malzeme eksiklerinin “Heybeliada Yangın Önleme Platformu” içinde yaratılacak bir fondan karşılanması değerlendirilmelidir. Ayrıca aynı fondan Orman Yangın Söndürme Gönüllülerine yangınlarda kullanabilecekleri bir “drone” alınmalıdır.
Hazırlanacak bildirilerin, bilgilendirme notları “Heybeliada Yangın Önleme Platformu” kanalı ile ada halkına duyurulmalıdır.
MAG / Orman Yangın Söndürme Gönüllüleri / İtfaiye ile Yapılacak toplantılar sonrasında ortak akılla üst makamlara taleplerin belirtildiği bir bildiri hazırlanması, “Heybeliada Yangın Önleme Platformu” ile Ada Halkına imza ya açılması, “change.org” da kampanya yapılması, basında duyurulması sağlanmalıdır.
Orman İdaresinin teçhizat ve personel bakımından Heybeliada Şefliğinin takviyesi, ormanlarda kurumuş, yerlere devrilmiş veya yangın araçlarının geçmesine mani teşkil eden ağaçların kaldırılması, genel olarak ormanın bakımı sürekli yapılmalıdır.
Denizden su çekip birçok koldan çok geniş bir alana su püskürtmeyi sağlayan Büyükada’daki “Ahtapot Hortum” sisteminin Heybeliada da uygulamaya alınması için gerekli çalışmalar acilen başlatılmalıdır.
Adalardaki orman yangınlarında en etkin yöntem olan “Havadan Müdahale” imkânlarının geliştirilmesi için gerekli çalışmalara en kısa sürede başlanılmalıdır.