Yeni olan her şey insanlarda bir düşünce, ardından bir duygu uyandırır. Bireylere olumlu duygular hissettiriyorsa, yeni olan kutlanır; yeni bir iş, yeni bir aşk, yeni bir evi kutlamak gibi... Verdiğim örnekler genelde bireysel heyecanları yansıtsa da toplumsal yaşamda ortak heyecanları yansıtan kutlamalar mevcuttur. Bu noktada karşımıza, ilk defa Emile Durkhaim tarafından kullanılan kolektif bilinç dediğimiz yani bireysel olan değil ortak olan duygu ve düşünceleri ifade eden bilinç kavramı çıkıyor. Kolektif bilinç, toplulukların gelenekleri, ritüelleri gibi yaşayış biçimlerini yönlendiren unsurlardan etkileniyor. Dolayısıyla kültürel farklılıklar ile değişim gösteriyor. Yeni yıl da kolektif bir bilinci yansıtan, insanlarda olumlu duygular yaratan bir kutlamadır ve toplumdan topluma kutlama şekilleri farklılık gösterir.
Toplumlar arası kültürel farklılıkların en büyük sebebi dini inanışların çeşitliliğidir. Babil, Hitit gibi eski dönem medeniyetleri, yeni yılı baharın gelişini temsil eden 21 Mart günü ilkbahar ekinoksunda kutlardı. Baharın gelişi ile doğanın canlanması, yeniden doğum olarak anlamlandırılıyordu. Mayalar ise kendi takvimlerine göre kutlar, bu tarih de haziran ayına denk gelirdi. Bir yandan ilkbahar ekinoksu, Zerdüşt dininden gelme bir gelenek olan Nevruz (yeni gün) ismi ile Orta Asya ve Anadolu’da kutlanıyordu. Tüm bu kutlamalar mevsim değişimlerine bağlı olarak düzenlenir ve tanrıların ışığında bir tazelenme olarak görülürdü.
2. yüzyılda ilk kez Roma tarafından yeni yıl 1 Ocak tarihinde kutlanmaya başlanmıştır. Romalılar yılın aylarına ise tanrıların ismini vermişlerdir. Çok tanrılı dini inanışın yerini tek tanrılı dinlere bırakması ile birlikte Hıristiyanlık dünyada büyük bir etkiye sahip olmuştur.
Hıristiyanlığın artan etkisi ile güçlenen kiliseler, İsa’nın doğumu, ölümü gibi önemli günlere göre takvimi düzenlemiştir. Christmas da bu zamanda takvimde yerini almıştır. Christ İsa, mass ise ayin anlamına gelmektedir. İsa’nın dünyaya yeniden gelişi 25 Aralık günü kutlanır. Noel Baba ise Likya’da doğmuş ve insanlara birçok faydası dokunmuş olan Aziz Nikola’dır. Yaptığı iyilik ve mucizeler ile ismi oldukça yayılmıştır ve zaman içinde adına bir gün ilan edilmiştir. Aziz Nikola gününde gelenek, çocuklara hediye dağıtmaktır. Zihnimizde yer alan beyaz sakallı ve kırmızı kıyafetli Noel Baba ise bir ressam tarafından reklam için çizilmiştir. Gregoryen takvime geçiş, Avrupa’nın ardından tüm Dünya’ya yayılmış ve yeni yıl kutlamaları dünyanın büyük bir çoğunluğunda 1 Ocak günü kutlanmaya başlanmıştır. Batı hegemonyası ile birlikte batı gelenekleri de tüm dünyaya yayılmaya başlamıştır.
Gelenekler, küreselleşme ile birlikte her ne kadar tehlike altında olsa da günümüzde yeni yıl kutlamaları adına farklı inanışlar mevcuttur. Çin’de kötü şansı engellemek adına kutlamalardan önce evler temizleniyor, ardından evlerin içi kâğıttan süsler ile süsleniyor. Romanya’da kötü ruhları uzaklaştırmak adına insanlar ayı postu giyip sokaklarda dans ediyorlar. Japonlar mutluluk ve iyi şans getirmesi adına kapılarına ip asıyorlar. Hollanda’da geçmiş yılın kötü ruhlarını uzaklaştırmak için sokaklarda yılbaşı ağaçları yakılıyor. Güney Afrika’da eski eşyalar camdan atılıyor, yeni yıla yeni eşyalar ile giriliyor. Şili’de yeni yıl akşamı iş yaşamlarının güzel geçmesi adına yeşil mercimek yeniyor. İspanya’da saat 00.00’da 12 üzüm tanesi yutulup, dilekler tutuluyor. Danimarka’da eski tabaklar kırılıyor, kırılırken kötü şansın gitmesi için dilek dileniyor. İsviçreliler, iyi ruhları temsil ettiklerine inandığı kostümleri giyiyor. Bu gibi gelenekleri tüm halk yapıyor diyemeyiz ancak hâlâ bazı bireyler tarafından yapılıyor olması, yok olmaması kültürel bağlamda güzel bir durumdur.
Yeni yıl bir pagan geleneği mi, Hıristiyan geleneği mi, yoksa küreselleşen dünyada bazı hegemonik güçler tarafından tüketim toplumu için yaratılmış bir gün mü? Bireyselleşmeye başlayan insanlar kolektif bilinçten gittikçe uzaklaşmaya başladılar. Modernleşme ile birlikte değişen yaşam tarzımızda yeni yıl kutlamaları da batılı toplumlarınkine yakın bir şekilde dönüşmüştür. Yine de kutlamaların hepsinin ortak tek bir noktası vardır; kötülüklerden uzaklaşma ve iyi şans getirmesi umudu. Tüm yıl boyunca yaşanan siyasal, ekonomik gerginlikler, patlayan bombalar, ölen binlerce insan, kesilen binlerce ağaç, dikilen binlerce bina, kazanılan tonlarca para, emeklerinin karşılığını alamayan binlerce insan... İşte tüm bu sebepler yüzünden yeni yıl farklılık ve değişim isteği uyandırıyor. Bir nevi mucize beklenilen gün diyebiliriz!
Umarım 2018 yeniden doğuş gibi olur... Hem kişisel hem toplumsal değerlerimize sahip çıktığımız, doğa ve insan ile barış içinde olduğumuz, yeniliklerle ve yeniliklerin getirdiği heyecan duygusuyla dolu olur... Mutlu yıllar!
Kaynakça:
https://www.gazeteduvar.com.tr/analiz/2016/12/25/yilbasi-ve-noele-dair/
http://arkeofili.com/antik-dunyadan-7-yilbasi-kutlamasi/
http://list25.com/25-strangest-new-years-traditions-from-around-the-world/
