Bu günlerde evlerdeyiz. Covid-19 dışında konuşacak başka konumuz yok. Tüm haberler sadece Covid-19’dan bahsediyor. Her ne kadar küresel yanlış politikalar uygulansa, geç ve eksik kararlar verilse, olumsuz yorumlar yapılsa da bütün dünyada eğrisi doğrusuna şans eseri denk düşen oluşumlar yaşıyoruz. Covid-19 salgını her yere ayar veriyor, olması gereken yöne karar vericileri zorla itiyor.
Yeni nesil F35'lerin, S400’lerin, büyük uçak gemilerinin sert gücüne artık gerek kalmadı. Salgın korkusundan inşaat ihalelerine, otoyollara köprülere ödemeler ertelendi. Kısıtlı kaynaklar hızla şehir hastanelerine yönlendirildi, yarım inşaatlar hızlandırıldı. İstanbul Anadolu Başıbüyük ve Avrupa yakasında Başakşehir Şehir hastaneleri hızla açıldı. Arçelik-Aselsan-Odtü üretimi ICU yoğun bakım üniteleri seri imalatı hızlandı. Yeni hastanelerin ihtiyacı olan sağlık personeli eski hastanelerin genç kadrolarından alındı. Aile hekimleri ve taşra hekimleri görevlendirildi. Ankara Etlik Şehir Hastanesi inşaatına kaynak sağlandı. Hafta sonu sokağa çıkma yasağı ile enfeksiyon yayılımı hızı kesildi. Genç nüfusun sürü bağışıklığı avantajı devreye girdi.
Tüm sınırlar kapatıldı. Güneydeki göçmen kamplarındaki salgın göçmenleri hızla Suriye’ye geri dönmeye zorladı. Sınırlarımızı kapatmak çok önemli bir karardı. Özellikle İran, Irak, Suriye sınırları salgının durdurulması açısından çok önemliydi. İran ve Ortadoğu üstünden enfekte olan insanların yurdumuza girişi çok tehlikeli idi.
Öte yandan salgının Rusya, Bulgaristan, Yunanistan, Gürcistan içinde de arttığını duyuyoruz.
ABD'nin salgına hazırlıksızlığı tüm sistemi salladı. İngiltere'de Başbakan Boris Johnson karantinaya alınınca görev İngiltere doğumlu çok iyi eğitimli hazine bakanı Hint asıllı Rishi Sunak'a kaldı.
Rusya'da Vladimir Putin durumun ciddiyetini yeni yeni anlıyor, öğreniyor. Korona, Vatikan'ın ve diğer din kurumlarının kırılmaz inadını bile yendi. Kiliseler camiler ibadete kapandı. Suudi’ler bu yıl haç umre programlarını hepten iptal ettiler. Kimseyi kutsal mekanlara almıyorlar. Kadın sağlık personeli ihtiyacı yüzünden kapalı çarşaf zorunluluğunu kaldırdılar.
Almanya'da Angela Merkel akademisyen hassasiyeti ile Almanya’daki salgını kontrol altına aldı. 2012 Robert Koch Enstitüsünün salgın tahmin raporunu ciddiye alan ve gerekli önlemleri uygulayan Almanya'da kayıp sayısı diğer ülkelerden az. Sağlık konularında gerekli yatırımları yapan, acil kapasitesi yüksek cihazları hazır olan Almanya kurtardı sayılır. Almanya salgın kurallarını bugünlerde biraz gevşetti. Tarlalarda fabrikalarda basit ağır bedensel iş yapacak işçi girişini kolaylaştırdı. Doğu Avrupa’dan en son 100bin sağlıklı kontrolden geçmiş genç işçi Almanya'ya giriş yaptı. Bunlar salgından korkmayan daha iyi hayat beklentisi olan gençler. Çoğu açık havada tarım arazilerinde veya korunaklı sağlık merkezlerinde vasıfsız işlerde çalışacaklar. Almanya'da ortalama yaş 49. Ağır iş yapacak genç insan yok. Çoğu Alman bilgisayar ile ofis işi yapıyor. Onlar da büroya gitmeden evlerinden çalışıyorlar.
Dünyada petrol fiyatları düştü. Üretim var talep yok. Üretimi depolayacak yer yok. Üreticiler "aman alıp depolasınlar" diye, alıcıya üste para vermeye başladılar. Petrol fiyatlarına endeksli doğalgaz fiyatlarında yakında büyük indirimler bekleniyor.
Artık yeraltı madenlerinden kömür çıkartılamayacak. Bundan sonra zor. Termik santraller atıl kalacak. İnsan gücü istemeyen rüzgar, güneş, hidro kaynaklar önem kazanacak. Covid-19 sonrası tümüyle yenilenebilir enerji odaklı kaynaklara döneceğiz. Yatırımlar hızla yenilenebilir kaynaklara akacak.
Avrupalılar tatil rezervasyonlarını iptal ettiler. Erken rezervasyon geri ödemeleri otel uçak firmalarını iflasa götürdü. Lokantalar, kafeler, barlar, kapalı mekanlar kapandı. Açılması uzun zaman alacak. Açıldıktan sonra bile uzun zaman kimseler gitmeyecek. Uçaklar sadece acil tahliye ve sağlık malzemesi taşımalar için kullanılmaya başlandı. Şehirlerarası yolcu taşımacılığı bitti. Karayollarında sadece yiyecek kamyonları çalışıyor. Bu salgın mükerrer mutasyonlarla en az 2-3 yıl sürecek. Sonunda dünya bambaşka olacak. İçe dönük kapalı yaşamaya alışkın yeni alışkanlıklar edineceğiz.
Covid-19 salgın süreci devam ediyor. Evde kapalı kalma durumunun dördüncü haftasını bitirdik. İyimser siyasi açıklamalar var ama gerçekçi akademik yorumlar bu sürecin Haziran sonuna kadar devam edeceğini, hafiflese bile gelecek yıl mutasyon görmüş yeni dalgalarla beraber 1-2 yıl süreceğini söylüyor. 1918 İspanyol gribi aynı şekilde tekrarlayan mutasyonlarla 1919-1920 yıllarında daha sert sürmüştü.
Salgının varlığı hiçbir savaş silahının gücüne benzemiyor. Covid-19 salgın sürecinde Amerika'nın ağır üstün yeni modern silah gücünün hiçbir anlamı kalmadı. İtalya, İspanya, İngiltere hiç iyi değil. Salgından kurtulmaları epey zaman alacak.
Pasifik Guam adası yakınlarında bulunan Amerikan USS Roosevelt uçak gemisinde 4000 uzman asker var. Ama kaptan dahil önce 150 sonra 500 asker salgın enfeksiyonu pozitif test gösterince koca savaş gemisi nerdeyse çalışmaz savaş yapamaz hale geldi. Aynı şekilde Akdeniz'de bulunan Fransız deGaulle savaş gemisinde 1700 askerin 1000'i hasta. Pilotlar hasta olursa, askerler hasta olursa, savaşacak kim kalıyor?
Yeni nesil F35 savaş uçağının, S400 füzelerinin, uçak gemilerinin hiçbirinin önemi kalmadı. Lüks otomobiller, özel uçaklar, villalar bütün bunların hiçbir anlamı yok. Hiçbir silah kullanmadan tüm ülkeler virüse yenildi. Sokaklar, caddeler bomboş kimseler yok.
Covid-19 sürecinde küresel ortamda felç olan dış politikaları yeniden gözden geçirmekte fayda var. Covid-19 sonrası uluslararası ilişkileri yeniden çizmek lazım. Covid-19 sonrası dünya şimdiden öngöremeyeceğimiz yepyeni bir başka düzen olacak.
Ankara, 21 Nisan 2020
