Oral Çalışlar’ın yazısı ve dergimize gönderdiği fotoğrafları incelerken, Unesco Dünya mirası listesindeki Robben Adası ile Yassıada’nın karşılaştırmalı öyküsünü çıkarmak geldi aklımıza. Buyurun.
Coğrafi konum
Hapishane müzeye dönüştürüldü
Robben Adası, Güney Afrika’nın önemli kentlerinden Cape Town’ın hemen karşısında, 7 km uzaklıkta ve 5.18 km2 büyüklüğünde. Yani bizim Büyükada kadar.
Yassıada da İstanbul’un hemen karşısında, Adalar topluluğunun içinde Burgazadası’na 2.5, tarihi yarımadaya 8 mil uzaklıkta ve 0.05 km2 büyüklüğünde. Büyüklük olarak aralarında 100 kat fark var.
Tarih
Mandela, müze ziyaretinde, mahpusluk yıllarında kaldığı koğuşta.
Robben Adası, adını 1652’de bölgeye gelen Hollandalıların dilinde “fok adası” olarak alıyor. Hollandalı sömürgeciler kendilerine karşı çıkan, direnen esir ve yerel halk için adayı hapishaneye çeviriyor. 1846’da cüzzamlılar sürülüyor adaya ve ırkçılığa karşı mücadelenin yoğunlaşması ardından 1961-1991 yılları arasında yeniden politik tutuklular için hapishane olarak kullanılıyor. Mandela da bu adada, 18 yıl tutuklu kalıyor. Irkçı rejimin devrilmesinden üç yıl sonra, 1997’de, tutuklu kaldıkları hapishane müzeye dönüştürülüyor.
Adanın tarihi ve doğal yapısını dikkate almayan bir planlama ve imar yoğunluğu ile tahribine yol açıldı.
Yassıada’ya ilk yerleşim Bizans döneminde. Bugün de kalıntıları izlenebilen Bizans manastırının tarihi 9. yy ortalarına uzanıyor. Dönemin İstanbul Patriği Aziz İgnatios tarafından kurulduğu tahmin ediliyor. Diğer adalar gibi Bizans’ın sürgün adalarından biri oluyor. 1857’de, dönemin İngiltere Büyükelçisi Sir. Henry Bulwer tarafından satın alınıyor ve bugün de görülebilen bir şato yaptırıyor. Ada 1947’de Deniz Kuvvetleri tarafından satın alınıyor ve üzerine tesisler yaptırılıyor. 1960’da Yassıada, 27 Mayıs darbesi sonrası tutuklanan Cumhurbaşkanı Bayar ve Başbakan Menderes başta olmak üzere yüzlerce siyasetçinin tutsaklık ve yargılama adası olarak ün kazanıyor. 1961 eylülünde Menderes, Zorlu ve Polatkan, yaklaşık 10 ay süren duruşmaların ardından Yassıada’dan İmralı’ya götürülerek idam ediliyor. Duruşmaların ardından yeniden Deniz Kuvvetleri kontrolünde askeri alan olarak kalan adada 1993’de askeri faaliyetler sona eriyor ve var olan binalarda 1993-1995 yıllarında İstanbul Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi eğitimi veriliyor.
Dönüşüm
Adanın doğal varlıkları da koruma altında. Ziyarete kontrollü olarak izin veriliyor. Penguenler ve foklar özgür.
Robben Adası, yakın tarihe kadar hapishane olarak kullanılan binalarıyla ve doğal yapısıyla birlikte tümüyle koruma altına alınıyor. Hapishane müzeye dönüştürülüyor. Foklar ve penguenler başta adaya mesken tutmuş tüm canlılar da bu koruma şemsiyesine kavuşuyor. 1999 yılında Robben Adası Unesco Dünya Mirası listesine kabul ediliyor ve Robben Adası Müzesi yönetiminde yaşayan müze statüsünde yönetiliyor. Ada kontrollü olarak turistik ziyaretlere açılıyor. Günde 3-4 sefer gemilerle yapılan ve her biri 3.5 saat süren turlara katılabilmek için Cape Town ofisinden aylar önce rezervasyon yaptırmak gerekiyor.
Kuşlara, mercanlara ev sahipliği yapan kayalıklara binlerce ton beton döküldü.
Yassıada’nın adı 2013 yılında Demokrasi ve Özgürlükler Adası olarak değiştiriliyor ve Kültür ve Turizm Bakanlığı’na devrediliyor. Nisan 2013’de Yassıada, Sivriada ile birlikte turizme açılıyor. Bu kanuna göre iki adada yapılacak olan planlama, imar ve inşaat uygulamaları ile diğer düzenlemeler Kıyı Kanunu hükümlerine ve diğer mevzuatta yer alan kısıtlama ve prosedürlere tabi olmaktan çıkarılıyor.
Yassıada ve Sivriada, Adalar 1/5000’lik Koruma Nazım İmar Planı kapsamından çıkarıldı ve bu iki ada için Çevre ve Şehircilik Bakanlığı yeni planlar hazırladı. Planlarda 0.40 gibi çok yüksek bir yapılaşmadan söz ediliyordu. Tepkiler üzerine bakanlık planları geri çekti ve yeni planlarda yapılaşma 0.20’ye indirildi.
2015 yılında Yassıada TOBB’a bağlı bir şirkete devredildi ve başlayan inşaat sonucu, adanın görünümü tümüyle değişti. Adanın 2019 yılı sonunda ziyarete açılması bekleniyor. Adadaki doğal yaşam, kıyılardaki mercan varlıkları başta olmak üzere yürütülen inşaat çalışmaları sonucu bütünüyle yok oldu.
