Yüzyıllar sonra bir araya getirilerek restore edilen Gezgin triptiğinin sol kanadı.Bu yıl usta ressam Jheronimus Bosch’un 500’üncü ölüm yılı olması nedeniyle, başta yaşadığı kent Den Bosch olmak üzere Hollanda’nın çeşitli yerlerinde değişik etkinlikler düzenleniyor.
Ortaçağda modern resmin temellerini attığı söylenen, meczup, fanatik dindar, suç ve günah konusunda saplantılı bir şizofren, uyuşturucu bağımlısı ve benzeri nitelemelerle tanımlanmaya çalışılan ama herkesin zamanının çok ötesinde eserler veren eşsiz bir dahi olduğunda birleştiği Jheronimus Bosch, ressam bir aileden geliyor. Büyükbaba, üç amca ve babası Antonius van Aken ressamdı.
Kimdir Bosch?
Resimleri kadar kişiliği de gizemlidir.
Doğum tarihine ilişkin veriler olmamakla birlikte (tahminen 1450) cenazesi Sint Jans Katedrali’nden 9 ağustos 1516 tarihinde üyesi olduğu Kutsal Meryem Loncası (Lieve Vrouwen Broederschap) tarafından kaldırılmıştır.
Hakkında az sayıdaki belgeden kentin meydanına bakan ve halen mevcut bulunan 29 numaralı evlerine (De Kleine Winst) 10-15 yaşlarında taşındıkları; buradaki atölyede ailesiyle çalıştığı; 30 yaşlarında varlıklı bir ailenin kızı olan Aleid’le evlenip yine meydana bakan daha gösterişli bir eve yerleştiği; çocukları olmadan eşinin ölmesi üzerine tekrar ailesinin yanına geçtiği biliniyor.
Jheronimus Bosch’un hayatında önemli rol oynayan Kutsal Meryem Loncası, kentteki varlıklı Katoliklerin kurduğu, sonra Protestan ve kadınların da kabul edildiği bir seçkinler kulübüdür. Jeronimus van Aken adıyla bu loncaya katılan sanatçı daha sonra buradaki ilişkileri aracılığıyla soylular ve din adamlarından siparişler aldı. Hayranı olup çeşitli tablolar sipariş eden İspanya kralı II. Filip ve Burgondiya Dükü gibi Avrupalı soylulara yaptığı tablolara yaşadığı kenti de onurlandırmak için Jheronimus Bosch imzasını attı ve bu adla anıldı.
Eskiz çizmeden fırçayla doğrudan ve çok seri çalıştığı söylenen Bosch’un pek çok eseri o hayattayken satıldı. Ancak günümüze pek azı kaldı.
Aslında 500 yıl gibi bir sürede çıkan savaşlar, yangınlar gibi felaketler ve de 1566’da yaşanan ikonolastik dönem (Protestanlığın ortaya çıkışında kilisenin gösterişini bir tür yozlaşma olarak niteleyen, dindarların kiliselerdeki heykelleri, resimleri ve diğer süslemeleri yakıp yıktığı dönem) göz önüne alınırsa Den Bosch’ ta sergilenen resim ve çizimlerin günümüze kalması bir mucize olarak niteleniyor.
7 yıl önce kurulan Bosch Araştırma ve Restorasyon Projesi uzmanlarından oluşan bir ekibin çok değişik tekniklerin ışığında dünya çapında 6 yıl süren incelemeleri sonunda 24 tablo ve 20 çizim Bosch’un orjinal eserleri olarak belirlendi.
Bunlardan 17 tablo ile 19 çizim bu sergide yer alıyor. (Sergide 9 değişik ülkeden toplam 58 eser bulunuyor)
Frankfurt Şehir Müzesi'nden getirilen Ecce Homo (İşte İnsan) tablosunda Pilatus çarmıha gerilmeden önce İsa'yı halka teşhir ediyor.
Sergi hazırlanırken Bosch'a ait olduğu saptanan Aziz Antuan'ın Günaha Teşvik Edilmesi adlı parça ABD Kansas City The Nelson-Atkins Sanat Müzesi'nden girildi.
Sanatçının bazı tablolarında yer alan şeytani yaratıkların suratları bir tür self-portre.
Brugge, Groeninge Müzesi'nden getirilen Kıyamet triptiği ve detayları1Bu proje kapsamında tabloların yapıldığı meşe tahtasından tuvaller incelenerek resimlerin yapıldığı tarih ve gerçekliği belirlendi. Örneğin Bosch’un sıklıkla kullandığı baykuşlar (Baykuş hemen her resminde vardır, daha sonra bilgeliği simgeleyecek olan baykuş 15. yüzyılda geceleri ortaya çıkan yırtıcı bir kuş olarak, şeytanı simgeleyen karanlık ve tehlikeli bir varlık olarak görülür), kulaklar vb. karşılaştırıldı, eşleştirildi. Resimlerde fırçanın sağ ya da sol elle kullanılmasından yola çıkılarak ustanın tümüyle kendi eseri mi (Bosch sağ elini kullanıyordu), yoksa öğrencileriyle birlikte yaptığı resimler mi olduğu saptandı.
Uzmanları en çok heyecanlandıran durum ise bu araştırma sırasında ABD’de Kansas City’deki Nelson-Atkins Sanat Müzesi’nde orijinalitesini saptadıkları “Aziz Antonius” tablosu ile Belçika’da özel bir koleksiyonda ortaya çıkan “Cehennemi Manzara” adlı çizim oldu.
Buna karşın Madrid Prado Müzesi’nde yıllardır orijinal tablolar olarak sergilenen “Aziz Antuan” ve “Şarlatan Doktor” adlı tabloların Hollandalı uzmanlarca Bosch tarafından değil onun atölyesinde yapılmış eserler olduğunun ileri sürülmesi, İspanya ile Hollanda arasında ufak bir skandala neden oldu. Bosch’u anlamak için güneyli ateşi ve heyecanı gerektiğini belirten İspanyollar, Hollandalı uzmanları soğuk, kuzeyli teknisyenler olarak niteledi.
Brugge, Groeninge Müzesi'nden getirilen Kıyamet triptiği ve detayları.
Münzevi Azizler triptiği Venedik Gallerie del'Accademia'dan restore edilmek koşuluyla ödünç alındı.
Viyana Sanat Tarihi Müzesi'nden getirilen ve diğer kısımları kaybolmuş bir triptiğinin sol kanadını oluşturan bu parçanın arka yüzünde ise Çarmıhını Taşıyan İsa tabloları buluJeronimus Bosch’a Kral II Filip zamanından beri büyük bir hayranlık duyan ve sanatçıyı “el Bosco” olarak adlandırıp sahiplenen İspanyolların 31 Mayıs’ta açacakları Bosch sergisi bu anlamda merakla bekleniyor.
Bosch Araştırma ve Restorasyon Projesi uzmanlarının araştırma sürecinde örneğin İtalyanlar Venedik Gallerie dell Accademia’daki tabloları ancak restore edilmesi koşuluyla ödünç verebileceklerini bildirdiler. Bu vesileyle restore edilen “Münzevi Azizler” ve “Azize Wilgefortis” triptikleri serginin en göz alan tablolarını oluşturuyor.
Serginin bir başka kazanımı ise 18 ya da 19’uncu yüzyılda parçalara ayrıldığı sanılan ve orta bölümü kaybolan “Gezgin” triptiğinin parçalarını yüzyıllar sonra bir araya getirmek oldu. Böylece Rotterdam Boijmans Van Beuningen Müzesi’ndeki 8 köşeli “Gezgin” tablosunun da yer aldığı triptiğin Louvre Müzesi’nden “Çılgınlar Gemisi”, Yale Üniversitesi Sanat Galerisi’nden “Oburluk ve Şehvet Alegorisi” ve Washington Ulusal Sanat Galerisi’nden “Ölüm ve Pinti” tabloları onarılarak geçici de olsa yeniden birlikte sergilenme olanağına kavuştu.
Bosch resimlerinin hepsinde büyük bir incelikle işlenmiş dağlar, ovalar, nehirler, çoğu batmakta olan gemiler, çocukluk ve gençliğinde şahit olduğu yangınların yarattığı travmaya bağlanan, yanardağları andıran yangın sahneleri ile masalsı, gerçeküstü, şeytani yaratıklarla kendine özgü ikonografik bir stil oluşturdu.
Sanatçının eşsiz oluşu başka kentlere ve atölyelere gitmeyip onlardan etkilenmemesine de bağlanıyor.
Ne yaptığı resimlerin ne de kimlerin sipariş ettiğinin kayıtları bulunuyor.
Elde olan tek görüntüsü, ölümünden 30 yıl sonra çizilen ve bugün kentin sokaklarını süsleyen afişlerde yer alan yaşlı bir adam portresi. Ancak bazı resimlerinde kıyıda köşede yer alan şeytan figürünün bir tür imza ‘selfportre’ olduğu sanılıyor.
Het Noordbrabants Museum’un koyu renkli duvarlarında çok iyi ışıklandırılmış vitrinlerde ve ziyaretçilerin rahatça inceleyebilmeleri için geniş aralıklarla birer mücevher gibi sergilenen tablolar, son restorasyonlarla daha bir parlaklık kazanan renkleri ve detaylarıyla izleyenlerin detaylarda yeni yeni figürler keşfetmesine yol açıyor.
Bosch’un eserlerinin yanı sıra atölyesinden öğrencilerinin ve zamandaşlarının yaptığı tablo ve çizimlerin de yer aldığı sergi 9 Mayıs 2016 tarihinde son bulacak.
Brugge, Groeninge Müzesi'nden getirilen Kıyamet triptiği ve detayları...
Viyana Sanat Tarihi Müzesi'nden getirilen ve diğer kısımları kaybolmuş bir triptiğinin sol kanadını oluşturan bu parçanın ön yüzünde Çocuk İsa.
Sergi hazırlanırken Bosch'a ait olduğu saptanan Aziz Antuan'ın Günaha Teşvik Edilmesi adlı parça ABD Kansas City The Nelson-Atkins Sanat Müzesi'nden girildi...
