Büyükada Çarşıda bol kepçe self service Köşem esnaf lokantasında kapalı mekan sol dip masalara öğleden sonraları ileri yaşta Safarad Türk 4-5 hanım gelir. Basit kolay sebze yemeklerini alırlar. Yemekler basit makul fiyatlı ve güzeldir. Kendi aralarında önce Türkçe sonra Judeo-İspanyolca (Ladino) konuşurlar. Konuşmalar daha sonra eğitimli Dame de Sion Fransızcasına döner. Akşam üstü onları almaya torunlar gelir. Torunlar aralarında filmlerde duyduğumuz New York İngilizcesi konuşurlar.
Lokantanın personeli çok düzgün Türkçe yanında Arapça, Kürtçe, Farsça hatta gerektiğinde Rusça ve İngilizce konuşabilirler.
Adanın Ortadoğulu turistlerden kurtarılmış nadir mekanlarından Kumsal Horoz Cafe’nin iç mekan çuha masalarında yaşlı ada yerlileri briç konken oynarlar. Masalarda çok çeşitli dilleri duyabilirsiniz. Üst gelir grupları Büyükada Anadolu Kulübünü tercih ederler.
Avustralya-Yeni Zelanda İngilizcesinin göçmenlerin konuştuğu 18.yüzyıl dönemi, Amerikalıların İngilizcesinin 17. Yüzyıl etkisinde olduğu söylenir.
Kanada Quebec Fransızcası da Fransa modern aksanından farklıdır. İhtilal öncesi 17. Yüzyıl Fransızcasının eski sözcükleri vardır. Brezilya Portekizcesi ile günümüz Portekiz lisanı epey farklıdır. Latin Amerika’nın Meksika ile İspanya modern konuşma dillerinde de epey farklılıklar vardır. Eshkenaz Yiddiş dili ortaçağ Almanca- Slav aksanıdır. Yiddiş konuşulunca ben ortamda Almanca konuşuluyor sanıyorum.
Azerbaycan, İran, Özbekistan, Bulgar, Gagavuz Türkçeleri birbirlerinden çok farklıdır.
1990-1994 arası çok kez Suriye'ye gittim. Türk-ABD ortak girişim şirketi adına teklifler verdik. Siparişler aldık, iş yaptık, para kazandık. Şam'daki yerel temsilcimiz Kahraman Maraş'tan 1915 öncesi göç eden Ermeni bir ailenin torunuydu. Savaştan fazla etkilenmeden Şam'a gelmişler yerleşmişler. Ticari iş düzeni kurmuşlar, zengin olmuşlar. Suriye temsilcimizin annesi Maria Hanım ilk seyahatimizin sonunda bizi evine akşam yemeğine davet etti. İki yardımcısı ile bize çok zengin Levant Ermeni mutfağı yemeklerden oluşan bir sofra hazırlamıştı. Yemekte benimle çocukluğunda öğrendiği eski zamanların hoş güzel ince Türkçesi ile konuştu. Bizim edebiyat kitaplarında okuduğumuz ama bugün artık kullanmadığımız eski kelimelerle çok kibar güzel konuşuyordu. Maria ana benim her Şam ziyaretimde son gün bana evinde sofra kurdu. Eski güzel günleri, Maraş anılarını paylaştı. Şimdi artık o eski güzel günler yok. Suriye ile ilişkilerin tekrar düzelmesi, ticaretin yapılabilmesi için 10-yıllar geçmesi gerek.
Adalarda yazları zaman geçiren, ailesi 1492'lerde İspanyol engizisyonundan kaçıp gemilerle İstanbul'a gelen yerleşen, Sefarad Yahudi Türk arkadaşım var. İstanbul'da Fransızca eğitim yapan bir liseden sonra İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesinden mezun. Kendisine ait orta boy bir ticari işyeri düzeni var. Evde aile ortamında, Judeo-Ispanyolca (Ladino) konuşuyorlar. Okulda Türkçe, sonra Fransızca ve İngilizce öğrenmiş mükemmel konuşuyor.
Benzer iş yapan bir lise okul arkadaşı, "masraflar benden, beraber İspanya'ya gidelim, bana iş müzakerelerinde yardım et, senin de bundan kazancın olur", diyor. O zamana kadar hiç İspanya'ya gitmemiş. Uçağa binip gidiyorlar.
İspanya'ya iniyorlar. Ertesi gün ortaklık yapacakları işyerine gidiyorlar. Toplantı odasında görüşmeler başlıyor. Fransızca ve İngilizce konuşuyorlar. İspanyollar kendi aralarında konuşurlarken, benim arkadaş bakıyor konuşmaları onun kendi ev ortamında konuştuğu Ladino ile aynı, her şeyi anlıyor. Akşam yemeğinde cesaretleniyor ve İspanyol ortakları ile onların dilinde konuşmaya başlıyor. İspanyollar çok şaşırıyorlar. Konuşmasında çok eski zamanlarda kullanılan eski İspanyolca kelimeler var. İspanyollar bu kelimeleri kendi edebiyat derslerinde öğrenmişler ama günlük hayatta kullanmıyorlar. Cervantes Don Quiote metninde bu kelimeler var. "Biz anlarız ama günlük hayatta o kelimeleri değil şu kelimeleri kullanırız", diyorlar. İspanyolca ortak konuşulunca ticaret ortamının sert havası geçiyor, daha kolay anlaşma sağlanıyor.
Diller insanları yakınlaştıran büyük zenginlik. Kıymetini bilelim.
Prinkipo, 31 Ekim 2019
