1979 yılında karar vererek yaşadığı toprakları bırakan Akillas Millas, ailesiyle birlikte Atina’ya yerleşir. 1934 yılında İstanbul’da doğan ve beş nesildir yazlarını Büyükada’da geçiren Millas, vefalı bir insan olarak kartpostal, resim, fotoğraf ve çizimlerden oluşan koleksiyonunu Büyükada’daki Müze Alanı’nda sergiler. Sergiyle aynı ismi taşıyan bir de kitap yazar; “Hala Hatırlıyorum”. Sergi, 2013 Haziran’ında açılmış, 2014 Temmuz’una kadar da açık kalmıştır.
Hatırlamak, sözlükte, “bilinip unutulan şeyi akla getirmek” şeklinde açıklanır. O halde unutmak, bir hastalık söz konusu değilse, büyük oranda üzerinde durmamak ve önemsememekle mi bağlantılıdır? Bu sorunun cevapları çok can yakıcı olabilir. Çünkü, insanın kendisine ait bir şeyi unutmasıyla başkasına ait bir şeyi unutması arasında çok fark var. ‘Şey’den kastedilen bir nesne değil aksine anı, olay, durum. Hatırlamak öznel bir durum, herkes kendi bilgisi ve yaşadığı kadar hatırlar. Toplumsallaşmaya başlanıldığından beri ‘ortak hafıza’dan söz etmek olanaklı. Konu insan olduğunda işin boyutu çok katmanlı oluyor oysa sürü halinde yaşayan hayvanların deneyim aktarımları ortak hafızalarının gücüyle doğru orantılı. Hayvan hayatta kalabilmek için hatırlamak zorunda, insanın unutma lüksü var.
Geçtiğimiz yüzyıl, her alandaki bilginin, daha önceki dönemlerde savlandığı şekilde olmadığının kanıtlandığı ve eş zamanlı büyük dönüşümlerin-büyük yıkımların yaşandığı bir dönem. Dünyadaki insanlar evrenselliğin zevkini yaşayacakken birileri “küre” vurgusuyla acı yaşatmaya baş koyarlar. Söz konusu birileri, elli yıl içinde iki dünya savaşı, soykırımlar, katliamlar yaparak güçlerine güç katacaklarını sanırlar. Fakat ellerinden kurtulanlar ya da ellerine geçiremedikleri, yaşamaya, çalışmaya, gülmeye devam edeceklerdir.
20. yüzyılın başındaki savaşlar dolayısıyla insanlar çok kısa bir süre içinde doğdukları büyüdükleri topraklarda azınlık olurlar. 1923 yılında Lozan Mübadelesinde, Türkiye topraklarındaki Rum/Ortodoks nüfus ile Yunanistan topraklarındaki Türk/Müslüman nüfus arasında zorunlu göç uygulaması hayata geçirilir. Birileri, bu duruma “Rum/Ortodoks ve Türk/Müslüman” olarak bakmayı tercih edecek ve bu ırksal/dinsel değerlere “insan”ı eklemeyeceklerdir. Bu bilinçli tutum meşrulaştırılarak devam eder.
Akillas Millas, Yunanistan’a ne kadar kendi isteğiyle göç etse de, serginin adında da hissedildiği gibi, bir iç çekişle gülümser. Hatırlamadıklarını da bir kenara koyarak, hem kendi hafızasını yeniler hem de ortak hafızaya katkı sağlar. Sergi, belgesel niteliğinden uzaklaştığı yerlerde izleyenin hissini yoğunlaştırır. Görmekten ve duymaktan yorulan, yorulduğu için görmemeyi ve duymamayı tercih eden çoğunluğa usulca “unutma” der. Çünkü yaşananlar unutulunca yok olurlar. Tarih bilinci, yaşananlardan deneyim sağlamayı ve “başka bir dünya”nın olabilirliği öngörüsünü sağlar insana. İnsanın kendi tarihini bilmesi ise yalnızlık hissinden uzaklaştırır.
Akillas Millas kimdir? diye sorulduğunda Millas’ın verdiği cevap; “80 yaşında bir ihtiyardır.” Aslında Millas yaş almış, ihtiyarlamamıştır, bildiklerini ve yaşadıklarını aktararak pay etmiştir yaşını.
Göç etmek dendiğinde akla ilk gelen ‘mekanını değiştirmek’ kadardır. Biraz düşünüldüğünde göçün mekandan öte olan durumlarıyla karşılaşılır. Kendi isteğiyle göç eden insan bile tüm alışkanlıklarını, bildiklerini, tanıdıklarını yani hafızasını dönüştürmek zorundadır. Zorunlu göç ise dönüştürmeye hazırlık yapmadan insanı beklemediği bir durumda yaşamaya iter. Ne havası tanıdıktır gittiği yerin ne toprağı, ne çocukluğunda oyun oynadığı yeri hatırlar ne de ilk aşkını. Zorunda bırakılmak tüm anıları siler, yerine derin bir üzüntü ve iç sıkıntısı bırakır. Özlemeye bile hakkı yoktur göç ettirilenin, yapması gereken bir an önce alışmaktır. Bu yaşadıklarını da yalnızca “birileri” öyle uygun gördüğü için yaşar.
Millas, ailesiyle birlikte olabildiğince kendi uygun gördüğü biçimde göçer aynı iklimin diğer kıyısına. Bu kıyıdaki hatıralarını unutmadan, unutmamak için biriktirerek.
