Dünyamızdaki çevre değişkenliği ve ruhumuzdaki fırtınalar, tüm insanları etkilediği ve bilhassa sanatçı ve sanatseverlerin ilham kaynağı olduğu gibi, müzik severleri etkilememesi düşünülemez!
Müziğin zihnimize yaptığı tesirin sebeplerini açıklayabilen, müspet ilme dayanan hiçbir teori, henüz saptanamamıştır. Filozoflar dahi, müzikteki güzellik kavramını açıklayamamaktadırlar.
Bir müzik parçasının güzelliği, bize yarattığı heyecanla, belirlenebilir. Fakat henüz bir metot veya bir ölçü yok.
Bir melodinin tek bir ezgisi dahi, koku alır gibi, bizi bir an için geçmişe, mesuliyetsiz ve dertsiz yaşadığımız zamanlara, büyüklerimiz tarafından şımartıldığımız, çocukluk günlerine götürür bizi... Bunlardır, bizi okşayan, ısıtan, ferahlatan ve toplu davranışlarımızda, ahengimizi düzenleyen ezgiler.
Ünlü bestekâr veya icracıların ailelerinin mizaçlarını araştırırken müzikle ilgili genlerin verasetten evlatlara intikal ettiğini sıkça görmekteyiz. Şüphesiz ki küçük yaştan beri kulak dolgunluğu ve aile bireylerinden birikmiş tecrübelerin bunda fevkalade tesiri var.
İcracıların ezbere çaldıkları bunca değişik eserlerin hafızalarında tutabilmenin sırrı ise beyinlerindeki nöronlarının kabiliyeti olsa gerek. Acaba zihnimizi ve hafızamızı nasıl etkiliyor? Hafızada kayıt olan eserin notalarının görüntüsü mü veya parçayı çalmak için kullanacağımız parmak uçlarının alışkanlığı mı veya bestenin mimari denklem formülünün çözümü mü veya her üçü de mi?
***
Müzik yapmak için her zaman bir alet veya bir yardımcı gerekmez. Diğer sanatlarda görüldüğü gibi, kâğıda, kaleme, boyaya, çekice, mermere, sahneye ihtiyaç yok! Ulu Yaradan her birimize güzel birer alet verdi: İnsan sesi!
Ortaçağdaki kilise kanunlarına göre, insanı sallanmaya ve dansa heveslendirecek müzikler yasaklanmıştı. Dolayısıyla melodiler, insan sesinin monotoni şeklinde, yeknesak bir düzendeydi.
Bugün, “ilkel kabile insanı” olarak gördüğümüz, Jamaica veya Brezilya’daki birçok kişi, günün her saatinde şarkı söyler, melodilerle yaşamak nefes almak kadar gereklidir onlar için...
Bir dükkân önünde gördüğünüz, coşarak şarkı söyleyen bir esnaf, kaset veya CD satıcısı olmayıp balıkçı veya çiçekçi olabilir. Oradaki insanlar, tahtayı rendelerken veya masanıza kahve getirirken zıplayarak yürürler ve devamlı bir şeyler mırıldanırlar. Yaşamanın sevincinin dışa vurması olsa gerek bu ve bulaşıcıdır, hem etrafı ve de bilhassa kendi gönlünü şenlendirir.
Başka işle meşgulken dahi içinden, yani sessizce, fikren şarkı söyleyenler de var. Sesli veya sessiz olsun, Shopenhaur’e göre bu, ifade edilemeyen fikirlerin ve karşılık beklemeden yaşamanın içgüdüsüdür. Hegel’e göre ise kıskaçtaki hassas fikirlerin tezahüratıdır.
Bu bağlamda, bilhassa Siyahî Afrika’dan Yeni Dünya’ya yerleşenlerin, caz denen müzik türünü geliştirmelerinin sebebi, esir gibi çalıştırılmalarından dolayı kıskaçta sıkışmış olan “hürriyet” arama arzuları mı? Küba adasında gün boyu sokaklarda çınlayan “Guantanamera” şarkısına da ne demeli? Caddede yürüseniz de, daracık bir sokağa sapsanız da, bir gece kulübüne gitseniz de, bir orkestradan veya bir melezin sesinden, zevkle duyarsınız bu şarkıyı.
***
Müziğin insanlara ve tüm canlılara olan tesiri tarihin en eski devirlerinde dahi bilinirdi.
O zamanlar hasta insan, şifacılar, kâhinler, filozoflar, Yahudi kavimlerinde ise Esseyen’ler tarafından tedavi edilirdi. Nitekim şifa dağıtan İsa Peygamber, Esseyen kabilesinin bir ferdiydi.
Duymakta olduğumuz bir kelimenin veya bir melodinin tesiri altında kalan kalbimiz, beynimiz sayesinde, tüm organlarımızı müziğin tesiri altında alır ve nabzımızın ritmi de ortamdaki müziğe göre değişir. Mesela andante’de nabız daha yavaş, presto’da daha hızlı atar. Bu durumlarda, bestecinin haleti ruhiye’si bize yansımış olur.
Dikkatle dinlenen bir kompozisyonun tesiri altında kalındığında, akabinde, aynı bestecinin karakterinde, stiline benzer bir şeyler mırıldanır, aynı havada beste yaparız.
Çok sesli klasik müzikle, ineklerin fazla süt verdiği malumdur. Kalabalık metro istasyonlarında çalınan klasik müzikler sayesindeyse yankesicilerin buradan uzaklaştığı belirlenmiştir. Acaba iyilik perisi, kötü şeytanı yenmiş mi?
Müziğin insanın sıhhatine olan iyileştirme özelliği de inkâr edilemez. Onuncu asırda İbn Sina ve üstadı Farabi, müziğin vücudumuzdaki tesirini incelerken, rast makamının baş ağrısına, ırak makamının korku ve evhama, Isfahan makamının unutkanlığa, zengule makamının uykusuzluğa, hicaz makamının idrar yolları ve tenasül organlarına, buselik makamı üşütmeye, seba makamı strese, nihavent makamının da kaslara iyi geldiğini belirmişlerdi.
Şuuri ismindeki eski bir tıp âlimine göre de günün değişik zamanlarında dinlenecek makamları bu şekilde sıralıyor: Güneş doğduğunda Rast, sabahları Hüseyni, öğleden evvel Nihavent, öğleden sonra Hicaz, akşama doğru Buselik, güneş batarken Uşak, gün bittikten sonra Zengule, akşam Muhalif, gece yarısında Zirefgend.
Namaz vaktine davet için okunan ezanların da değişik makamlarda okunur. Sabah ezanı: Saba makamında, Öğle ezanı: Rast makamında; İkindi ezanı: Hicaz makamıyla; Akşam ezanı Segâh makamıyla; Yatsı namazı da Uşşak makamıyla okunması önerilir.
İlk ezandan evvel saygı bildirmek için verilen sala ise, Hüseyin makamıyla okunur.
Batı müziği sevenlere de birkaç tavsiye:
Melankoliye karşı: Berlioz Senfoni Fantastik, Beethoven Sonata Appassionata;
Strese karşı: Brahms Triosu, Haydn Dörtlüsü;
Gevşemek için: Vivaldinin Mevsimleri, Meldelsohn yaylı sazlar senfonisi;
İsyan etmek için: Beethoven 5.Senfoni, Shostakovich 12. Senfoni;
Aşka hazırlık olarak: Debussy Öğleden sonra Prelude, Berlioz Romeo Juliette;
Seks iştahını kabartmak: Ravel Bolero, Wagner Tannhaeuser Uvertürü,
Uykudan önce: Scarlatti Koncerto Grosso, Couperin’n Clavecin eserleri;
Bayram ve kutlamalara: Vivaldi Gloria, Dvorak Slav dansları;
Dertleri unutmak: Chopin Barcarol, Schubert Triosu;
İştah açıcı: Teleman Musique de Table- Sofra Müziği, Mozart Divertimento
Ve Mutlu olmak için: Carl Off Carmina Burana, Vivaldi flüt konçertosu;
Mutluluklar ve şifalar dağıtan müzikleriniz bol olsun!
