Yıllardır tartışıyoruz, öneriyoruz, aynı önerileri tekrarlıyoruz. Adalar’da kuralsız bir trafik ve ulaşımdan şikâyet ediyoruz. Hepimizin söylediklerini topladığımız zaman ortaya pekâlâ ortaklaştığımız bir liste çıkıyor. Adalılar bu konuda yeterince duyarlı ve üretken. Sorun toparlanıp tespitleri ve önerileri içeren bir ilkeler bütününde anlaşmamız.
Bir ev yaptırmayı planladığımızı düşünelim. Nasıl bir ev olacağını talep etmek ve bunu tanımlamaya çalışmak büyüklükleri ve işlevleri tanımlamak ev yaptıranın ilk yaptığı iştir. Ev o hane ahalisinin taleplerine ve ihtiyaçlarına göre geçerli imar yasaları çerçevesinde kurulacaktır. Yasaların yanında bulunulan zaman ve çevrenin sosyal değerleri ile ilgili görüşleri ve talepleri vardır.
Mal sahibinin görevi buraya kadardır, bundan sonrası uzmanların işidir. Başlangıçta yapılan tanımlar ne kadar yasalar ve sosyal çevreye uygunsa projeler de bu taleplerle o kadar çok örtüşür ve sürdürülebilir bir proje otaya çıkar. İşte Adalar halkı bu taleplerini ayrıntılı bir şekilde önerecek düzeye geldi.
Adalar için ulaşım planı yapmak gerek. Buna hiç kimsenin itirazı olamaz. Bunun Adalılarla birlikte yapılması gerek. Kamu yararı olan ve sürdürülebilir olan projeleri yerelin yapması gerekir. Sürdürülebilir olmanın bir koşulu yerellik ise öbürü de şeffaflıktır. Katılıma açık platformlarda tartışıldığı sürece her şey hepimizin gözü önünde cereyan eder.
Bu kararların karar vericisi Adalar’ı yaşam alanı olarak kullananlar canlılardır. İnsanlar, atlar, kediler, kirpiler, köpekler, kuşlar velhasıl bütün canlılar. Canlı olanların dışında cansız varlıkların da var olma hakkı vardır. İnsan eli ile üretilmiş kültür varlıkları ve doğal varlıklar. Tüm bu varlıkların içinde ortak yaşamı düzenleyecek ilkeleri ve kararları vermek bizim yapmamız gerekendir.
Sorunları tanımlamak ve çözüm önerilerini netleştirmek üzere geldiğimiz düzey bir an önce harekete geçmemizi gerektiriyor. Adalar halkı artık bu olgunluğa varmıştır.
Adalar özellikle son 20 yıldır geometrik bir biçimde artan turizm baskısına maruzdur. Bu durum özellikle Büyükada’nın ana meydanlarını ve çarşı alanlarını fena halde ezmektedir. Yönetilmeyen ve kendi mecraında kontrolsüzce akan bu turizm türü beldenin değerlerini yok etmekte, insani ilişkilerini parçalamakta ve tamamen çıkar odaklı bir yapının Adalar’ı yönetmesine zemin hazırlamaktadır. Adalar nüfusunun ekonomik ve demografik yapısının son 30 yıldaki değişimi bazı yeni sorunlar getirmiştir. Adalar artık ülkenin en varlıklı insanlarının yaşadığı bir sayfiye yeri olmaktan uzaklaşmıştır ve uzaklaşmaktadır. Bu da kitle turizminin etkisi ile canlanmış bir turizm alanı olmanın sıkıntılarıdır.
17.000 yerleşik nüfusu, en fazla 60.000’ i bulan iki aylık yazlık nüfusu ile Adalar’ın bir toplu taşıma sistemi ihtiyacından söz etmek anlamsız gelebilir. Doğru bu ihtiyaç yenidir. Bir zamanlar sadece yaz aylarında kendini gösteren yaz turistinin yanı sıra artık her gün Adalar’a gelen kalabalık bir günübirlikçi akını var. Bu gelişle biriken turist kalabalığını merkezden hızlıca uzaklaştırmak önemli olmaya başladı. Sıkışıklığın dağıtılması gerekli. Bunun da ilk akla gelen çözümü adanın ana arterlerinde hizmet verebilecek bir toplu taşıma aracının yaratılmasıdır. Bunun bir raylı taşıma aracı olması bir hayli maliyetli bir iş. Gene toplu taşıma yapabilen elektrikli ve vagonlu trambüs denilen aracın üzerinde düşünmek mümkün olamaz mı? Bu Adalar’da yaşayanların bir talebi olarak ortaya çıkıyor. Hem turisti dağıtan ve toplayan ve hem de adalıyı evine en yakın durağa taşıyabilen.
Bununla ilgili basit bir literatür araştırması bize adaların eğimli yollarında çalışabilecek ve ada yollarının gabarilerine uygun ve hatta aynı güzergahta faytonların da belli bir sayıda çalışabileceği bir sistemin kurulabileceğini gösteriyor.
Dertlerimizi ve çözüm önerilerimizi şöyle sıralayalım:
Ulaşım faytonlarla çözülür mü?
Bu turizm yoğunluğu altında Adalar’ın iç kara ulaşım sisteminin faytonlara yüklenmesinin mümkün olmadığı görüyoruz Adalıların ve turistlerin ulaşım gereksiniminin karşılanması için faytonların yanında bir ek sistem gerekmektedir.
Akülü fayton!..
Faytonların yerine bugünlerde tekrar medyada işlenen ”akülü fayton” adı altındaki ticari aracın düşünülmesi bu karmaşayı arttıracaktır. Mevcut faytonları alıp yerine faytoncu esnafına “akülü fayton” dağıtmak Adalar yolları için 270 adet motorlu araç izni vermek demektir. Ayrıca kendini faytona benzetmeye çalışan, atı olmayan ve kötü bir estetik ifade ile faytonları çağrıştırmaya çalışan bu tuhaf aracın yarattığı görsel ve ruhsal sıkıntı Adalılar için bir travma olacaktır. Bu kadar otomobili trafiğe çıkarmanın Adalar yollarının bu dar ve eğimli yapısında tahmin edilemeyen sorunlar çıkaracağı kesindir. Ölümlü ve yaralanmalı trafik kazaları..
Adalarda faytonculuk nasıl olmalı?
Büyükada aldığı günübirlik turizm baskısı ile en fazla etkilenen adadır. Fayton sayısı adanın günlük insan hareketi ayrıntılı olarak analiz edilerek yeniden belirlenmeli ve fayton sayısı azaltılmalıdır. Bu azaltmadan dolayı faytoncu esnafının zarar görmeyeceği yeni bir örgütlenmeye gidilmelidir. Adalar ulaşımını her yönü ile üstlenen, geleneksel faytonculuğun emekçilerinin haklarının ziyan edilmediği, atların bakımının ve sağlıklı çalışma koşullarının düzenlendiği bir yeni yapılanmaya ihtiyaç vardır. Çağdaş at bakım ve sağlık tesislerinin kurulmasına ve çağdışı olanların tamamen kaldırılmasına ihtiyaç vardır.
Bu azaltma atların nöbetle çalıştırılmasına ve mevcut bütün atların az ve dengeli çalışmasını sağlayacaktır. Yani örneğin 400 atın yapacağı işi 1200 at yapar ve bu atlar Adanın içinde güzel bir alanda dinlenerek sıralarını beklerler. Ayrıca bunların belli bir bölümü ile bir binicilik kulübü ve insan at rehabilitasyon merkezi oluşturmak içten bile değildir.
Arabacılık ve atçılığın bir kültürel değer olarak yaşatılması ve kaybolan geçmişinin de ortaya çıkarılarak Adalar hafızasındaki yerinin pekiştirilmesi gerekir.
Turistik faytonlar nasıl olabilir?
Bugün faytonlar esas olarak turistlere hizmet vermektedir. Faytonların hizmet kalitesinin arttırılması ve tarifelerinin bugünkü gibi ucuz olmaması gerekir. Turistik faytonlar gelen ziyaretçiye gerektiğinde rehberlik yapabilen eğitim düzeyinde sürücüleri olan, bakımlı at ve arabaları ile göz dolduran araçlar olmalıdır. Ziyaretçiler randevulu olarak gelebilirler, bu randevularını internet üzerinde alabilirler, isterlerse kulaklıklı rehberlik hizmeti için ayrıca bir ücret ödeyebilirler. Seyir ve kahve duraklarında oyalanabilirler.
Faytonlar iç ulaşımda Adalılara hizmet verebilir mi?
Turistik tarifenin yanında bir adalı tarifesi oluşturmak mümkün olmalıdır. Toplu taşımın olduğu yerde taksi de vardır. Fayton da adalının taksisidir. Ada meydanlarında belli noktalarda bulunan faytonlar bu görevi görürler.
Trambüs...
Büyükada küçük tur yolu güzergahı düşük hız da çalışan, tarifesi mevsime göre değişen elektrikli ve vagonlu araçlarla yapılmalıdır. Bu araçların boyutları aynı güzergahta çalışacak faytonlarla mevcut yol genişliklerini beraberce kullanabilecek şekilde tasarlanmış olmalıdır. Bu tür araçlara uluslararası toplu taşıma literatüründe “trambüs” denilmektedir. Yani raysız elektrikli ve vagonlu taşıma sistemi.
Dik yokuşlar ve tepelerde oturanlar ne yapacak?
Adaların dik ve yokuşlu noktalarına ulaşım için ise ring sisteminin yanında ayrıca belli bir tarifeye göre hizmet veren küçük kapasiteli elektrikli araçlar çalışmalıdır. Bu araçlar sadece iki veya üç güzergahta sürekli olarak gidip gelmeli ve yokuşlarda yaşayan Adalıları taşımalıdır. Bu da eğer iyi uygulanırsa bireysel arabalanmanın önünü keser.
Adalar’da yayalaştırılmış alanlar olmalıdır...
Bütün Adaların merkezi alanları ve çarşı bölgeleri aşırı ziyaretçi yoğunluğu altında ezilmektedir. Bu alanlar bugün geçerli olan ve UKOME tarafından hazırlanan yönetmeliklerle araç trafiğine kapatılmıştır. Bu kararlar yeniden gözden geçirilmeli ve uygulanmalıdır.
Akülü araçlar ne olacak?
Akülü araçlar bugünkü kaosun önemli bir parçasıdır. Bu konuda trafik mevzuatına aykırı bir uygulama yapılmaktadır. Toplu taşıma sisteminin belli bir vadede işlevini görmeye başlaması ile bu araçlar da gereksizleşeceklerdir. Zaten toplu taşıma aracı ile faytonların bulunduğu aynı güzergahta akülü araçların bulunması da olanaklı değildir. Bu güzergahları fazladan ancak polis, itfaiye vb kamu araçları kullanabilir. Akülü tabir ettiğimiz araçların, esnaf servisleri ve kamu araçları dışında kullanılmaması gerekir. Engelli ve sağlık sorunlu adalılar için standartları belli engelli araçlarının kullanımı için hiç bir yasaklayıcı mevzuat yoktur. Akülü bireysel araçların adaların ulaşım ihtiyacı görülme sürecinde tasfiye edilmesi gerekir.
Lojistik
Adalar’da neden lojistik planlama yok? Adalar’da bu kadar çok depolama yapılır mı?
Sokaklarda esnafın ihtiyacını karşılayan kuralı ve saati belli olmayan bir taşıma faaliyeti forkliftlerle ve çeşitli araçlarla yapılmaktadır. Bu her saatte olabilmektedir. Bu araçların saatlerinin düzenlenmesi ve iş yoğunluklarının çarşı insan yoğunluğuna göre düzenlenmesi gerekir. Adalar’da çarşı bölgesindeki bir çok bina depo olarak kullanılmaktadır. Çok sınırlı alanlara sahip olan bir çarşı yapılanması vardır. Depolama işinin kapsamlı olarak Adalar’da yapılması bina ve yer azlığı nedeni ile mümkün değildir. Bunun için sokaklar dahil her türlü boşluk depolama alanı olarak kullanılmaktadır. Esnafın esas depolarını anakarada ve çıkarma gemisi iskelesine yakın mesafede bir alanda yapması ve ihtiyaçlarını günlük olarak bu depolardan sağlaması için bir lojistik planlamaya ihtiyaç vardır.
Bisiklet kiralama..
Adalar’da resmi rakamlara göre 2000 civarında ruhsatlı bisiklet vardır. Bunların büyük bir oranı, neredeyse en az % 80 i her gün sokaklardadır. Bu kiralama noktaları bisiklete kapalı olması gereken çarşı bölgesindedir. Bu karmaşayı arttıran çok önemli bir durumdur. Bisiklet teslim noktalarının çarşı dışında düzenlenmesi gerekmektedir. Bugünün bisiklet esnafını kendi aralarına anlaşarak, hiçbir hak kaybına neden olmadan bisiklet kiralama işini tek bir havuzdan idare etmeleri teşvik edilmelidir. Kiralayanların can güvenliğini esas alan kural ve uygulamalar hayata geçirilmelidir.
Fosil yakıtlı kamu hizmet araçları...
Fosil yakıtlı araçlar kamu kurumları tarafından Adalar’da kullanılmaktadır. Bu araçların elektrikli araçlar ile değiştirilmesi ve bu konuda bir takvim belirlenmesi gerekmektedir. Ayrıca bu araçların hızlarının 30 km üstünde olmaması gerekir. Adalar’ın canlıları bundan fazlasına dayanamaz. Bu yüzden üzülerek söyleyelim ki birçok hayvan dostumuzu kaybettik ve kaybediyoruz.
Çocuklar okullarına nasıl gidecek?
Bu kadar kısa mesafe de olsa veliler sabah çocuklarını akülü araçları ile okullara götürmekteler. Sabah servislerini gene tepelere çıkan araçlarla çözülmesi mümkün olmalıdır. Hatta aynı tepelere çalışan taşıma sistemi bu sorunu çözebilir.
Çözüm süreci dayatıyor
Yukarıda da sıraladığımız sorunlarımızı çözecek idari ve ekonomik mekanizmayı yaratmak durumundayız. Genellikle önce şikâyet ile başlayan sonra buna dayanarak talebe dönüşen söylemler biliyoruz ki hep bir şekilde tıkanmıştır. Eğer bu mekanizmayı bir an önce tartışmaya başlamazsak ve bu tartışmalar sonucu ortaya çıkan modelleri tüm tarafların mutabakatının sağlandığı bir katılım platformunda sonuçlandıramazsak başarı sağlayamayız. Sadece doğru tespit ve öneride bulunmamız yetmez.
Bugüne kadar Adalar ulaşımında tek başına aktif olmuş faytonculuğun dönüştürülmesi için yapılacak ilk iş faytoncu esnafı ile bu ulaşım planı ilkeleri konusunda aynı şeyleri söylemeye başlamaktır. Bunun için önerilen modellerin bugünkü esnaf kazancını hiçe saymayan, adaletli ve uygulanabilir olması gerekir.
İBB ile Adalar Belediyesi ve Faytoncular Odası’nın ortaklaştığı bir kooperatif örgütlenmesinin gerekli olduğunu düşünebiliriz. Bunları tartışmaya başlarsak daha hızla ilerleriz.
Biz Adalıların yapacağı budur. İhtiyaçlarımızı belirlemek ve gerçekleşebilecek taleplerimizi yapmak.
Bu talepleri dile getirirken ulaşım hakkımızı ve Adaların kültürel, doğal ve tarihsel kimliğini savunmak zorundayız. Faytonlar bu kimliğin önemli bir bileşenidir. Adalar kültür hafızasında yer almayı sürdürmelidir. Bugünün ziyaretçi baskısı aslında onların da kültürel kimliğini yitirmelerine neden olmuştur. Sonuçta hayvanlar ve insanlar toplu olarak zarar görmektedirler.
Yoğun ziyaretçi baskısı ile yapılacak mücadelenin çözüme giden yolun ilk halkası olduğu açıktır.
