Saldım çayıra, mevlam kayıra - 2: Kınalıada’nın ulaşım halleri

Adalı’nın Haziran sayısında Adalar’da Ulaşım başlığı altında bireysel arabalanmaya doğru gidişin sorunlarından ve toplu taşımadan söz ettik.

Yıllardır faytonlarla, at arabaları ve eşeklerle ada yollarında her şey taşındı. Ne bireysel arabalanma (şimdilik akülü araçlar, Allah beterinden saklasın) ne de toplu taşıma tartışması vardı. 19. ve 20. yüzyıl boyunca tek taşıma yöntemi buydu; adalıların kabulü de buydu ve atlı araba ulaşımı adaların kültürel mirası oldu, Koruma Kurulları tarafından fayton adaların ulaşım aracı olarak saptandı ve tescillendi.

Sosyal hayatın ve adalı kimliğinin farklılaşması, fiziksel çevrede ve taşıma araçlarında da farklılaşmalar getirdi.

1980’lerde Adalar (genelde İstanbul) kötü bir yapılaşma rüzgârı ile sarsıldı. Tarihi ve kültürel mirasın arasına uyumsuz bir sürü çirkinlik girdi ve mevcut oluşumu tahrip etti. Bu aslında bir deprem sayılabilir. Hatta daha sonra sürekli gündeme gelecek olan “büyük İstanbul depremi”nin tahribatını arttıracak kültürel bir deprem.

Bu kötü rüzgâr Kınalıada’yı da etkiledi. Küçük ada büyük tahribat gördü. Az nüfuslu, az yoğunluklu şirin yerleşmenin yerine birbirini ezen bina yığınları geldi. Adeta düzensiz bir konteyner deposunu andıran çirkin bir doku adayı kimliğinden ve tarihinden kopardı. Yazık oldu!

Geçmişin kültürel izleri yok ediliyor

İnsanın doğal gücüne ve hareketlerine göre oluşmuş küçük kent ölçeğindeki mekân ve sokak düzenlemeleri, topografik eğime uygunca yerleşen evler, atların dışkısının toprakla karışmasını sağlayan paket taşlarından oluşan sokak kaplamaları yerine, çok katlı yapılar, ulaşılması zor yokuşlarda binalar, hayvanlar için tırmanmayı zorlaştıran ve su geçirgenliği olmayan asfalt kaplamalar tercih edildi.

Bu sadece fiziksel bir deformasyon değildi. İstanbul ve Adalar başka bir kültürel boyuta doğru evrildi. Bu geçiş zaman zaman çok sert oldu, geriye ne tarih kaldı ne de miras. Bu itidalsiz şekil değiştirme bugün kentsel dönüşüm projeleri ile sürmekte, maddi mirasın yok olması veya tanınmaz hale gelmesi geçmişin kültürel izlerini de yok ediyor.

Sonuçta yoğunluk artışının getirdiği bir dolaşım bozukluğu sorunu belirdi. Daha az insan daha az zahmetle daha az noktaya erişmeye çalışırken, artık daha çok insan aynı alanda, daha uzun ve zor güzergâhları kullanarak, daha çok noktaya ulaşmak zorundaydı. Bir ailenin oturduğu parselde altı aile oturuyordu. Daha önce yapılaşmamış zor eğimlerdeki boş parseller yapılaştı.

Bu işler 1980’lerde oldu. Kınalıada’da fayton yoktu ve ada ahalisi bu yokuşları yürüyerek çıkıyordu. Ta ki elektrikli akülü küçük araçlar icat olana ve geçen yazımızda sözünü ettiğimiz başıboşluk başlayana kadar. Şimdi bir dolu akülü araç insanları tek tek taşıyor ve böyle giderse ne kadar insan o kadar motorlu araç bütün yolları kaplayacak.

Ukome kararında Kınalıada’da hizmet verecek akülü araçlar iki güzergahı izleyecek

Bitmeyen fayton tartışmaları

Bir zamanlar Kınalıada

Faytonlarla ilgili yıllardır süren tartışmaları hep biliyoruz. “Kalksın, arabalar kötü, hayvanlara yazık, arabacıları eğitelim” vs. Veya öte yandan “Faytonlar Adaların Kültürel mirası içindedir, kalkamaz, ıslah edilmeli, sayıları şöyle olsun, böyle olsun ...” vb. Bunlar belli ki çok ciddi sorunlardan kaynaklanan yargılar.

Yıllardır süren bu tartışmalar hiçbir zaman bir karara bağlanamadı. Tam tersine karşılıklı politik alan kapatma oyunları içinde tıkandı kaldı. Yetkili ve görevli kurumlar, otorite karmaşası yaratarak sadece günlük ve biçimsel sorunlarla uğraştılar. Tarifeler, ahırların ıslahı, faytonculara tek tip elbise giydirmek gibi işler, sorunlarla ilgilendiklerini göstermeye çalıştılar. Sıkıntıya çözüm olacak hükümler verilmedi; bunca çekişmenin arasında adalı olan her kesimi uzlaştıran katılımcı bir yöntem de belirlenemedi.

Fayton konusu Kınalıada’yı pek ilgilendirmiyordu, çünkü bu adada fayton yoktu. Bu sorun esas olarak Büyükada’nın sorunuydu. Fakat Kınalıada için alınan toplu taşıma kararı diğer adalarda olabilecek yeni gelişmelerin bir habercisi olabilir miydi?

Kınalıada’da toplu taşıma kararı

Kararın Koruma Kurulu kararlarına aykırı olmasının hukuki boyutlarını burada tartışmak istemiyoruz. Kurul Kararlarına uymak zorunlu ama böyle bir karar alındı. Bu kararın yasal yönünden çok günümüzde ve ileri vadede nelere etki edebileceğini ve ne tür değişiklikler getirebileceğini düşünelim.

Bu okuduklarımızda birçoğumuz için kulağa hoş gelen “adalarda ucuz bir toplu taşıma hizmetinin hazırlıklarının yapılıyor olması” fikri. Fakat bu kararların uygulama sürecinde ve sonrasında getireceği etkileri önceden görebilmek ve ayrıntıları tartışmak gerekiyor.

Zaten en başından bu kararlar alınırken katılımcı bir yol izlenmediğini görüyoruz. Her konu bir uzmanlık konusu ama kent yaşamı öncelikle yaşayanlarca yönetilmeli. Bütün aktörleri aynı gündemde birleştirip beraberce karar alamazsak, hep yaptığımız gibi yaparken öğrenmeye çalışırız ve en baştan konuştuklarımızı unutur pusulayı şaşırırız.

UKOME kararında önemli bir ihtiyacın gereklilikleri doğrultusunda hareket edildiğini görüyoruz. Yukarıda kabaca tarihi sürecini ve nedenlerini anlatmaya çalıştığımız bir çekilmezlik söz konusu ve idare buna karşı tedbir alıyor. İnsanların temel gereksinimlerinden biri olan ulaşım ihtiyacını sürdürülebilir bir yöntemle çözme kararı alınmış.

Bunlar yapılırken,

• Örneğin taşıma aracının nasıl bir araç olacağına nasıl karar verilecek? Güzergâhları tayin ederken toplam 2000 kişilik ada nüfusunun eğilim ve düşünceleri ile hareket etmek gerekmez mi?
• Bu hizmetin zaten faytonun olmadığı Kınalıada’da verilmeye başlanması ve diğer adalar için bir örnek oluşturması sonraları hangi gelişmeleri tetikleyecek?
• Daha doğrusu neyin başlangıcındayız? Bu işler birileri için “fayton”dan kurtulmanın müjdesi mi?
• Çok şeyde yaptığımız gibi gene kaş yaparken göz çıkarıp iyi kötü bugüne kadar özgünlüğünü korumuş ve bir kültür değeri olarak varlığını sürdüren adaların geleneksel taşımacılığını kökünden sonlandırmak mı amaç? Bu uygulama kısa bir süre içinde bu amaca hizmet eder mi?
• Yanı sıra bu karar çığırından çıkmış yasal olmayan bir şekilde yayılmış olan elektrikli bireysel araçların yerini alabilecek bir toplu taşıma hizmetinin bütün adalara yayılacağının habercisi mi?

Bu soruları sormak ve işin nerelere varabileceğini saptamaya çalışmak için bunları sıraladık. Daha da yeni sorular sormak lazım. Bundan sonrası bu konunun hangi aşamada olduğunu ve ne zaman uygulanacağını öğrenmek olacak. Konunun mevzuat açısından tam olarak çözülebilmesi için kurumların yetki karmaşasının giderilmesi gerekiyor. Yasal olarak koruma kurulu kararları belirleyici fakat bugünün yaşanan gerçekleri ile bu kararlar örtüşmüyor.

Hem faytonları esas ulaşım aracı olarak görmek, hem adaların yollarını yaya yolları olarak tanımlamak ve arkasından hastane raporu ile tekerlek sayısını belirleyen akülü araç tarifi yapıp satıcıların ve politikacıların rant yoluna döşek sermek, doğal ve tarihi sitle ilgili kararları insanlık adına almakla görevli kurullara yakışmıyor.

Bu kararların hepsinin yeniden yazılması gerekiyor.

Adalılar ile birlikte...

Ali Erkurt - Adalar Kent Konseyi Ulaşım Çalışma Grubu Başkanı