Her birisi 125 nanometre büyüklüğündeki Corona virüs, 27 Aralık 2019 tarihinden beri 12,740 km çapındaki gezegenimizi etkisine aldı, nasıl ironik değil mi? Lorenz’in Kaos teorilerinden olan Kelebek Etkisi’nin ne anlama geldiğini hep birlikte yaşayarak deneyimliyoruz. Ülkemize uzaklığı yaklaşık 7.000 km olan Çin Halk Cumhuriyeti’nin Wǔhàn şehrindeki tespit edilen Corona Virüs, haftalar içinde pandemik soruna dönüştü. Fransa Sağlık Direktörü Jérôme Salomon’un belirttiği gibi: Virüs dolaşmıyor, dolaşan insanlar!
Toplum 5.0 ve İlkel Beyin Yarışı
200.000 yıl önce Afrika savanalarında başlayan gezintimiz, bugün dünyanın her yerine dağılmış olarak devam ediyor. Yıllar öncesinde en büyüğü 100 kişilik olan kabile halinde yaşarken, 2020 yılında 7,5 milyar kişilik büyük bir grup olarak yaşıyoruz. Tekerleğin icadı ile başlayan teknoloji gelişiminde buhar makinesi, elektrik, bilgisayar ve siber teknoloji ile Endüstri 4.0’a ulaştık. Gelişim devam ediyor ve artık Toplum 5.0, yani avcı-toplayıcı atalarımızdan “Süper Akıllı” topluma dönüşüyoruz. Oysa Yuval Hariri’nin belirttiği üzere, beslenme zincirinin en üstüne o kadar kısa sürede çıktık ki, beynimizin ilkel bölgesi olan Limbik Sistem halen buna inanmıyor. Hayatta kalmak için avcı-toplayıcı grup halinde yaşamamız gerektiğini düşünen beynimizdeki Limbik Sistem bölgesi henüz evrimini, gelişimini tamamlamadı.
Toplum 5.0 olduk, cebimizdeki bir cihaz ile dünyanın diğer tarafındaki bilgiye anında ulaşabiliyoruz ve limbik sistemimiz ışık saçarak şu sorulara cevap arıyor: ne oldu, ne olmuş, bize ulaşmış mı, hangi ülkede, kaç kişi olmuş, ne zaman, nereye gelmiş, kim ne demiş? İyi ki limbik sistemimiz halen bu ilkel sorulara cevap arıyor. Temel güven duygumuzun sarsıldığı anlarda tek bir amacı var ilkel dürtülerimizin: Hayatta Kalmamız! Duygu ve içgüdülerimizi kontrol eden bu beyin bölgemiz, en son teknoloji ile her yerden bilgiler edinerek, neler olduğu konusunda ön beyin pre-frontal bölgemizi rahatlatmak istiyor. İşte bu sebeple tüm iletişim kanallarında ve sosyal medya aplikasyonlarında, ne olacağını bilmediğimiz olaylar hakkında gelişmeleri dakika dakika takip ediyoruz. En güncel bilgiler, enfekte olan insan sayılarını ülkeler bazında takip ediliyor. Hele bir de buna sosyal medyanın önlenmesi çok zor olan “Bilgi Kirliliği” eklenince, belirsizlik ortamı yerini korku ve paniğe sürüklüyor. “Bir arkadaşımın yakını şu hastanede görevli, bak şu mesajı göndermiş!” diye başlayan, iletilerle doluyor mesaj kutularımız.
Sadece ülkemizde olanları değil, Wǔhàn’da olanları takip ettik, şimdi pandeminin Avrupa kıtasını nasıl ele geçirdiğini takip ediyoruz. Tüm bu bilinmezlikler içinde ilkel beynimiz çıldırmak üzere. Ne yapacağını, hangi yanıtı oluşturması gerektiğini bilmiyor!
Olağanüstü Durum – Corona Virüs Pandemisi
Bizlere iletilen mesajlar evde durmamız, hiç dışarı çıkmamamız, okula ve işe gidilmemesi yönünde. Seyahat etme, dışarı çıkma, eve kapan, bekle! İyi de tüm bunlar nasıl olacak? Bu yapmamız gereken sağlık tedbirlerine toplum olarak ne kadar hazırız? Ekonomik sonuçlarını biliyor muyuz? Tamam bir gün gelecek, bu karantina tedbirleri rahatlayacak, pandemi sona erecek, peki sonrasında bizi nasıl bir dünya bekliyor? Bilinmezlik durumu devam ettiği sürece, duygu ve düşüncelerimizin kontrolünde direksiyona ilkel beynimiz geçme eğiliminde olacaktır.
Unutmayalım ki, ilkel duygularımız, rasyonel gerçeklerin önüne geçme eğilimindedir.
Grup davranışını takip edersek, iyi ve güvende hissederiz. Sadece 1 ekmek ve 1 yoğurt almak için girdiğimiz markette, 10 kişinin rafları boşalttığını görecek olsak, bu durum ilkel beynimizdeki şu mesajı verir: sana kalmayacak, hemen harekete geç! Asch Deneyi göstermektedir ki, sosyal uyum baskısı, özgür irade ve bilinçli farkındalık ile karar vermemizi yarı yarıya belirlemektedir. Gestalt yaklaşımına göre, karar alma beyin bölgemiz kalan eksik parçaları tamamlayarak, bütüne odaklanmamızı sağlıyor. Market yağmalanıyor, ürün kalmayacak, yenisi gelmezse, aç kalırsam? En iyisi ben de alayım şu makarnaları! Bir anda kendimizi anlamlandırmadığımız şekilde market arabasını doldururken bulabiliriz.
Panik Kimseye Yarar Sağlamaz!
Şu an öncelikle sakin kalmalıyız! Önce durmalı, düşünmeli ve organize olmalıyız. Sonra bir daha düşünmeli ve diğerlerine sormalıyız, böylece fikir ve duygu alışverişinde bulunmalıyız. İşte tam da bu çözüm noktasında devreye davranış ve söylemleri ile halkın örnek alacağı seçilmiş kişiler girmelidir. Market alışverişinin nasıl bir intizam içinde yapılacağını, el yıkamanın önemi ve nasıl yıkanacağını, yani hangi duygulanım ile nasıl davranacağımıza örnek olacak rol modellere ihtiyacımız var.
Çözüm Önerim: Bilinmezleri Bilinir Kılmak
Bilmediğimiz şeyden kaçınıp, karar mekanizmalarını ilkel beynimize bırakırız. Öyle ya, kollektif bilinç dışı aktarımlarla binlerce yıllık hatıraya sahip ve bizi yaşamda tutuyor. İşte şu an Corona virüs pandemisi için toplumsal önlemler hakkındaki bilinmezleri bilinir kılmalıyız. Farklı toplumsal kesimlerinin ortak kabul ettiği sanat, edebiyat ve spor dünyasından seçilecek kişiler, Türkiye YouTube dünyasındaki fenomenler ile bilgilendirici videolar yapmalıdır. Sağlık tehditleri kendi yaşamlarını riske soktuğu için orta ve üstü yaş grubundakiler alınması gereken önlemlerin zaten farkında. İşte bu noktada bulaşıcılığı engellemek, önlemek adına gençlerin farkındalığını artırmak çok değerli.
Türkiye Youtube sadece ilk 10 fenomenin kanalları aylık 1,2 Milyar kez izlenmektedir. (Kasım 2019 Youtube VidIQ verisi). Toplum 5.0’ın ne olduğunu anlayacağımız, sağlık dolu günler diliyorum.
Dr. Bora Küçükyazıcı, Tıp Doktoru, Klinik Psikoloji PhD & Aile Danışmanı ve Eğitim Koçu
Brain Center İstanbul Kişisel Gelişim Merkezi
Limbik sistem
Limbik sistem beynimizde duygusal ve davranışsal cevaplarla ilgili kısımdır. Özellikle beslenme, üreme, çocuk bakımı, savaşma veya kaçma yanıtı gibi hayatın temel davranışlarına etki eder.
İlkel Beyin
İlkel beyinimiz tehlikelerden korunmak, kendimizi savunmak, üremek, yemek yemek gibi en ilkel ihtiyaçlarımızı yöneten beynimizdir. Bilim insanları, bilinçaltımızın gerçek patronunun ilkel beynimiz olduğunu söylerler.
İnsanın ilkel beyni hayatta kalmaya ve kendi çıkarını korumaya programlanmıştır. İnsanın bencilliği, yeri geldiğinde açgözlü ve saldırgan olması, milyonlarca yıldır hiç evrim geçirmemiş ilkel beyni nedeniyledir.
İnsan kendini, akıllı ve mantıklı olarak nitelese de aslında çoğu kararını, ilkel beyniyle alır.
Asch Deneyi ve Sonuçları
Sosyal psikolog Solomon Asch tarafından uyum ve sosyal etki üzerine 1956’da gerçekleştirilen klasik bir çalışmadır. En sondaki katılımcı (yani siz) hariç, diğer katılımcıların hepsi, araştırmacılar tarafından parayla kiralanmış aktörlerdir.
Deneyde 18 tekrar (tur) bulunmaktadır. Bunlardan ilk 2 turda aktörler gerçek cevabı verirler. 3. turda ise hep bir ağızdan, önceden ayarlanmış bir yalan söylerler. Geriye kalan 15 turun rastgele seçilmiş 11 tanesinde yine hep bir ağızdan yalan söylerler. Ancak bunu ustaca ve rollerini size "çaktırmadan" yaparlar. Araştırmacılar, gerçek deneğin/katılımcının, sırf "sürüye uymak için", bile bile yanlış cevabı verme eğilimini ölçmüşlerdir.
Toplamda 12 etapta gerçekleştirilen araştırmanın sonucuna göre, araştırmaya katılan katılımcıların %75'i en azından 1 kere çoğunluğa uymayı seçmiş, %25'i hiçbir denemede uyum göstermemiştir.
Yani bu araştırmada sondaki katılımcı, diğer katılımcıları tanımamasına rağmen, farklı bir yanıtı veren tek kişi olmaktan çekinmiş ve yanlış bir yanıt vermiştir. Bu da, uyum baskısının gücünün ne kadar fazla olduğunu göstermektedir.
Günlük hayatta bu deneydekine benzer olarak grup içerisinde uyum gösterme davranışı oldukça sık gözlemlenmektedir. Kişiler kendi isteğinden, düşüncesinden ya da davranışından vazgeçip uyma davranışı gösterebilir.
Gestalt psikolojisi
Bilişsel süreçler içerisinde özellikle "algı" ve "algısal örgütlenme" konularında yoğunlaşmış psikoloji teorisidir. Psikolojide Gestaltizm sıklıkla yapısalcılığa (Structuralism) karşıt olarak görülür. Detaylı bilgi için: https://tr.wikipedia.org/wiki/Gestalt_psikolojisi
