Adalar, yerleşkesi gereği anakaradan daha şiddetli lodos vb. durumları sürekli olarak yaşamaktadır. Bu yazı, soba zehirlenmesi ve karbonmonoksit zehirlenmesi hakkında halkımızı bilinçlendirmek ve farkındalığını artırmak için hazırlanmıştır.
Her yıl özellikle kış aylarında sobaların, kombilerin ve şofbenlerin yanmasıyla birlikte ülkemizin her bölgesinde çok sayıda karbonmonoksit (CO) zehirlenmesi meydana gelmekte, yüzlerce vatandaşımız hayatını kaybetmekte ve bir o kadarı da sakat kalmaktadır.
Karbonmonoksit doğal gaz ve karbon içeren kömür, odun, gaz yağı, propan gazı gibi yakıtların tam yanmaması, soba, şofben ve diğer araç gereçlerinin hatalı kullanılması ve havalandırmanın yeterli olmaması sonucunda oluşan dumanda yer alan zehirli bir gazdır. Bu yakıtların tam yanmasını sağlamak için ortamda yeterli ve sürekli oksijen bulunmalı (menfezler, hava girişi), atık gazlar yeterince güçlü bir akımla drene edilmelidir (bacalar, gaz çıkışı).
Karbonmonoksit renksiz, kokusuz, tatsızdır ve tahriş edici özelliği yoktur. Fark edilmesi zor bir gaz olan karbonmonoksit sessiz katil olarak adlandırılır. İnsanlar zehirlendiğinin farkına bile varmadan bir daha uyanamayacakları bir uykuya dalarlar.
Ortamda biriken karbonmonoksit solunum yoluyla alındığında kana karışır. Kanda oksijenin yerini alır. Kalp ve beyin gibi hayati organlara oksijen gitmesi engellenir ve bu durum ölüme sebebiyet verir. Gazın yüksek düzeyde alınması birkaç dakika içinde ölüme neden olmaktadır. Karbonmonoksit zehirlenmesi her yıl pek çok insanın ölümüne, kalıcı hasarlara ve sakatlıklara neden olmaktadır.
Karbonmonoksit Zehirlenmesinin Belirtileri
Karbonmonoksit zehirlenmesinin belirtileri çok ayırt edici olmayabilir. Zehirlenme belirtileri:
- Aşırı yorgunluk
- Halsizlik, keyifsizlik
- Baş ağrısı
- Baş dönmesi
- Düşünme güçlüğü, zihin karışıklığı, dikkat bozukluğu, unutkanlık
- Uyuşma, karıncalanma
- Grip benzeri belirtiler
- Bilinç kaybı
- Oksijen yetersizliğine nedeniyle deride kırmızılaşma (vişne rengi cilt)
- Kısa soluk alma
- Mide bulantısı ve kusma
- Rehavet çökmesi
- Solunum güçlüğü
- Göğüs ağrısı
- Göğüste sıkışma, solunum durması
- Kalp durması
Her yıl genç, yaşlı binlerce insan onları neyin öldürdüğünün farkına bile varmadan, kitap okurken, televizyon seyrederken ya da uyurken karbonmonoksit zehirlenmesinden ölmektedir.
Karbonmonoksit Zehirlenmesinin Nedenleri
- Bacaların usulüne uygun olmaması
- Hava menfezlerinin kapatılması
- Kalitesiz yakıt kullanılması
- Yatarken sobaya kömür ilave edilmesi
- Soba hava giriş çıkışlarının kapatılması
- Lodos, ters rüzgâr
Sobalı bir odada uyuyorsanız asla güvende değilsiniz
Karbonmonoksit zehirlenmesi geçirdiğinizi düşünüyorsanız
- Hemen pencereleri açın ve ortamın havalandırılması sağlayın.
- Hızla ortamdan uzaklaşın ve açık havaya çıkın.
- 112 Acil Yardım Servisini arayın.
Karbonmonoksit Zehirlenmesinin Önlenmesi
Karbonmonoksit zehirlenmesinden korunmak için evin içinde ve civarında ve iş yerlerinde almamız gereken birçok önlem bulunmaktadır. Bu önlemler:
- Lodoslu havalarda bacalı ısıtıcılarınızı yakmayın! Lodos estiği bölgelerde aşağı doğru bir basınç oluşturur ve bacalardan çıkan gazların salınımını engeller.
- Kullandığınız soba, ocak, gazlı ısıtıcılar, fırın, şömine gibi bütün yanmalı aletleri sertifikalı ve eğitimli profesyonellere düzenli olarak kontrol ettirin.
- Sobanızı aşırı doldurmayın. Yatmadan önce sobaya kesinlikle yakıt koymayın.
- Sobanızı tutuştururken yakıtın üstten yanmasını sağlayın, sobanızı alttan yakmayın.
- Kontrol edilmemiş ve havalandırması olmayan ısıtıcıların bulunduğu odalarda uyumayın.
- Bacanızın temizliğini her yıl düzenli olarak yaptırın. Düzenli olarak baca deliğini kontrol edin ve havalandırmanın yeterli olduğundan ve yanan gazın rahat bir şekilde dışarı verildiğinden emin olun. Bacanıza, yağmur suları, kuşlar, vb. maddelerin girmesini engellemek için mutlaka başlık kullanın.
- Menfezleri kapatmayın, bacalı ısıtıcılarınızın bulunduğu odalara mutlaka menfez takın!
- Bu ısıtıcıları daima kullanım kılavuzlarına göre kullanın.
- Yanma esnasında gerekli olduğu durumlarda kapı ve pencereleri açarak havalandırın.
- Bacalı şofbenlerinizi banyolarınıza yerleştirmeyin. Aspiratörleriniz ile bacalı kombi ve şofbenlerinizi aynı bacaya bağlamayın!
- Dumanın hızlıca birikeceği kapalı yerlerde herhangi bir yakıtla yanan araç gereç kullanmayın.
- Oturduğunuz ve uyuduğunuz yere yüksek standartlarda karbonmonoksit dedektörü monte ettirin.
- Bu dedektör yüksekte veya tavanda olmalı çünkü karbonmonoksit havadan hafiftir ve tavanda birikir.
- Arabanızı motoru çalışırken garajda bırakmayın.
- Sobalarınızın temizlik ve bakımına özen gösterin.
Karbonmonoksit zehirlemesinin belirtileri ve yapılması gerekenler hakkında bilgi sahibi olun.
Şofben kullanımında dikkat edilecek hususlar
- Alınan cihazın kalite belgesi ve garantilerine dikkat edilmeli.
- Şofben mutlaka bacaya bağlanmalı, baca bağlantısı olmayan (bina aydınlığına vb. bağlı) şofben asla çalıştırılmamalı.
- Şofbenin monte edileceği mekân yeterli büyüklükte olmalı, şofben mümkünse banyo yerine balkona veya başka bir havadar mekâna takılmalı, şofbenin montajı mutlaka yetkili servis tarafından yapılmalı.
- Şofben zehirlenmeleri genellikle gaz kaçaklarından değil, yeterli havalandırma yapılmayan yerlerde yetersiz hava ve yetersiz yanma sonucunda oksijen oranının düşmesi ve karbonmonoksit oranının yükselmesiyle gerçekleştiği için şofbenin kullanıldığı yere sürekli temiz hava girmesi sağlanmalı.
- Bacalar yatak odalarından, merdiven sahanlığından, bina girişlerinden, havalandırma boşluklarından, çatı arasından, banyo ve tuvaletten geçirilmemeli.
- Konutlarda gaz kaçaklarına karşı uygun yerde dedektör bulundurulmalı.
- Şofbende gaz kaçağı hissedildiğinde: Öncelikle gaz vanası ve tüp dedantörü kapatılmalı, elektrik düğmeleri açılmamalı açıksa hemen kapatılmalı, kibrit - çakmak gibi alev ve kıvılcım çıkartabilecek hiçbir işlem yapılmamalı, pencereler karşılıklı açılarak ortam havalandırılmalı, hızla gaz şirketi yetkilisi veya şofben servisi aranmalıdır.
Hafif düzeyli karbonmonoksit zehirlenmelerinde belirtiler
- Baş ağrısı
- Yorgunluk ve bitkinlik hissi
- Nefes darlığı
- Mide bulantısı
- Baş dönmesi şeklindedir.
Ciddi düzeyli karbonmonoksit zehirlenmelerinde belirtiler
- Sersemlik,
- Kusma,
- Kas koordinasyonunun kaybolması,
- Bilinç kaybı,
- Ölümle sonuçlanır.
Akut CO zehirlenme belirtileri
- Huzursuzluk, yorgunluk hissi ve nezle hali,
- Şiddetli baş ağrısı,
- Baş dönmesi,
- Unutkanlık,
- Bulantı-kusma,
- Karın ağrısı,
- Göğüs ağrısı ve çarpıntı,
- Uyuşukluk ve uyuklama,
- Zihin karışıklığı,
- Dikkat bozukluğu,
- Depresyon hali,
- Hareketsizlik,
- Halüsinasyon ve konfobülasyon,
- Ajitasyon (aşırı huzursuzluk ve gerilim içinde olma),
- Görme kaybı,
- Dışkı ve idrar tutamama,
- Bayılma ve nöbet geçirme,
- Koma,
- Solunumun durması ve ölüm ile sonuçlanır.
Kronik CO zehirlenme belirtileri nelerdir?
- Şiddetli baş ağrısı,
- Halsizlik,
- Bulantı ve kusma,
- Karın ağrısı,
- Bilişsel işlevlerde azalma,
- Sersemlik hissi,
- Uyuşmalar,
- Göz kararması,
- Retinal Hemoraji,
- Unutkanlık,
- Huzursuzluk,
- Kişilik değişiklikleri,
- Denge bozukluğu olarak görülmektedir.
Kronik CO zehirlenmesi: Riskli meslek gruplarında çalışanlarda olduğu gibi; yinelenen, az miktarda ancak uzun süreli maruziyetler sonucunda oluşan CO zehirlenmesidir.
Risk grubunda yer alan meslek grupları
- Trafik polisleri,
- İtfaiye çalışanları,
- Kapalı garajlarda çalışanlar,
- Çelik endüstrisi çalışanları,
- Boya temizleme işlerinde faaliyet gösterenler,
- Kalorifer kazanı dairesinde çalışanlar ile
- Otomobil tamircileri meslek olarak risk altında olan kişilerdir.
Karbonmonoksit zehirlenmeleri hamileler, iki yaş altı çocuklar, yaşlılar, kansızlık, solunum sistemi ve kalp hastalığı olan kişiler için daha büyük risk oluşturmaktadır.
Karbonmonoksit zehirlenmesinde İlkyardım nasıl yapılır?
- Zehirlenen bir kişiye yardıma koşan kişi de zehirlenme tehlikesine karşı kendisini korumalıdır
- Hemen camlar açılmalı, açılmıyorsa kırılmalıdır,
- Hasta hızla ortamdan uzaklaştırılmalıdır.
- Acil Yardım Servisi 112 aranmalıdır.
- Açık havaya çıkıldığında ya da tehlikeden uzaklaştırıldığında hava yolu açık değilse hava yolu açılmalı, solunum yoksa Temel Yaşam Desteğine başlanmalıdır.
Korunmak için neler yapmalıyız?
- Ev ve işyerlerinde doğal gaz ile kullanılan cihazların her yıl bakımlarını yaptırarak iyi durumda olduklarını kontrol edilmeli.
- Doğalgaz cihazlarına yeterli oksijen sağlanmalıdır. Onun için pencerelerden içeriye oksijen girmesini sağlayacak açıklıklar olmalıdır. Bunlar hiçbir zaman kapatılmamalıdır. Cihazın içerisine hava girişi sağlayan kısmı bloke edilmemelidir. Soba yakılan odalar sık sık havalandırılmalıdır.
- Baca ve soba borusu bağlantısının uygun bir biçimde yapıldığından emin olunmalıdır. Soba kurarken fazla dirsek kullanımından kaçınılmalıdır. Zorunlu olmadıkça dirsek kullanılmamalıdır.
- Bacalar dışarıya kaçak olmayacak şekilde bağlanmalıdır. Dışarıya kadar metal bir boru ile kaçak olmayacak şekilde gitmelidir. Bacaların ve boruların temiz ve tıkanıksız olduğunu garanti altına alınmalı.
- Sık sık baca tepmesi oluyorsa baca deliğinin uygun olup olmadığı kontrol edilmelidir. Rüzgâr yönüne göre yön değiştiren baca kapakları en uygunudur.
- Şofbenler standartlara uygun olmalı, oksijen yetersizliği olduğunda kendiliğinden sönen tipte olanlar seçilmelidir. En iyisi banyolarda bulunmaması mümkünse balkonlara ya da havadar mekânlara konulmalıdır.
- Şofbenle ilgili bozukluklar yeterli eğitim görmüş teknik elemanlarca yapılmalıdır.
- Banyo uygun bir şekilde havalandırılmalıdır.
- Kapalı veya yarı kapalı garajlarda motorlu taşıtları uzun süre çalışır durumda bırakılmamalı.
- Özellikle Lodoslu havalarda ölüm oranlarında artış gözlendiğinden dolayı bacalar standartlara uygun değilse soba yakılmamalı, yakılması zorunlu ise gece mutlaka söndürülmelidir.
- Karbonmonoksit sensörleri kullanılmalı, karbon içeren yakıtların kullanıldığı odalara yerleştirilen bu cihazlar karbonmonoksit gazını algılar ve alarm devreye girer. Çıkardığı kuvvetli ses sayesinde ev içerisinde yaşayan kişilerin uyarılmasını sağlar. Odada karbonmonoksit gazı bulunduğu sürece müdahale edilmedikçe alarm devreden çıkmaz. Birçok ülkede bu tip sensorların kullanılması mecburi tutulmaktadır. Ölçümleri PPM cinsinden yapıp gösterenler tercih edilebilinir. Ömrü 5–6 yıl olan bu cihazların, elektrik kesintilerinde de çalışabilmesi pilli olanları tercih edilmelidir.
- Doğalgaz şebekesi ile ilgili ortaya çıkabilecek sorunlar için 187 No’lu telefondan Doğalgaz Arıza servisleri aranmalıdır.
