Büyükada Çankaya Caddesinde mimar Bernardo Motola, Burgaz İndos Yolu’nda mimar İlya Ventura imzalarını taşıyan iki evle, Büyükada’da Başlala Sokak’ta tek katlı mütevazı ev, son iki yılda “depreme dayanıksız”lık raporlarıyla yıktırıldı. Bu evler neden önemliydi? Tescil koruması altında olsa, bu yıkım bu kadar kolay gerçekleşir miydi? Değerlendirme ve karar Adalıların. Özellikle de Adalar’ın geleceği için....
1. Motola Evi ve Bernardo Motola
Bu talihsiz yapının (bkz. üstteki resim) adının Motola Evi olarak anılması, yıkımı ile başlar. Büyükada Nizam Mh. Çankaya Cd. No. 159’da yer alan bu bina belediye kayıtlarına göre 1960’larda yapılmıştır. Mal sahibi Mordo Dana’dır. Genellikle evler mal sahiplerinin adıyla anılır. Buradaki sıra dışı kayıp bu binanın mimarının adını öne çıkardı. Bernardo Motola.
Bu şirin yapı şimdi yok.
Mevzuatın olanaklarını kullananlar bu binanın yerine 3 katlı bir apartman yapmayı becerdiler. Hem de hiç bir kurul kararını ve imar kuralını çiğnemeden. Üniversiteden alınmış “deprem raporu ve yıkım” kararı ve buna uyan bir koruma kurulu kararı ve gene aynı kurulun kararıyla yerine yapılan 3 katlı betonarme apartman.
Yerinde bu binayı görüyoruz:
Bernardo Motola’nın eskizlerine ulaştık.
Görülüyor ki mimar arsanın doğal eğimine ve topografik özelliklerine uygun bir arayış içinde.
Yoldan koparak ve denize uzanarak ve bunları yaparken de bütün çevresi ile sesiz ve derin anlaşma sağlamış.
Yapı denize beton kolonlar üzerinde uzanıyor.
Küçücük ve şirin bir yapıdan giriyorsunuz ve yerden kesilmiş uçan bir salon ve veranda sizi denizle buluşturuyor.
Bütün bunlar bir akıl ve yaratıcılık ürünü.
Motola, binasını tasarlarken akıl ve zevki birleştiriyor.
Bu taslakların sonunda taş, beton ve ahşap öyle güzel bir araya geliyorlar ki.
Daha önce de belirtiğimiz gibi bu bir düşünsel faaliyettir. Ev sadece barınak değildir veya en büyük rantın edileceği uzaydan mekan çalışmak için girişilmiş bir ticari faaliyet değildir..
Yaratıcılık, zeka ve akıl, barış dolu bir tasarım.
“Ester ve Baruh Motola’nın beş erkek çocuğunun en genci olan Bernardo 14 Temmuz 1922’de İstanbul’da doğdu. Orta eğitimini tamamladığı Saint Michel Lisesinden sonra Güzel Sanatlar Akademisinden 1948’de mezun olarak mimar olarak mesleğine başladı.
1950 yılında, o zamanki ortağı Elio Ventura ile birlikte Neve Şalom Sinagogunun inşaatını üstlendiler: projesini çizdi, inşaat tamamlanıncaya kadar en ufak ayrıntılarıyla ilgilendi. Proje ulusal ve uluslararası takdir kazandı.
Kariyerine devamla Galata, Şişli, Nişantaşı, Suadiye, Burgazada ve Büyükada’da değişik iş yeri, apartman, villa ve rezidansın mimari projelerini çizdi, yapımlarını gerçekleştirdi.
1958’de Kanada’ya göç ederek Montreal’e yerleşti ve mesleğini orada sürdürdü. Quebec’te imzasını taşıyan birçok eser arasında Longueuil Kilisesi özellikle kayda değer.
‘Nardo’ 19 Mayıs 1968’de, dul bir hanım olan İzmir kökenli Madeleine ile evlendi; eşinin ilk evliliğinden üç çocuğunu (Reyan, Roxanne ve Leon) sahiplenerek onlar için ‘gerçek bir baba’ oldu.
Nardo’yu oğlu Leon, 80. doğum günü hediyesi olarak hazırladığı CD’de şöyle tanımlıyordu: “En büyük başarısı kariyerinin de ötesinde kişisel bir olgudur. Değeri katlarla veya tuğla ve harçla değil, on yıllar boyunca yaptığı ve sürdürdüğü pek çok arkadaşlıkla, bilgeliği, cömert ruh hali ve en önemlisi ailesinin sonsuz sevgi ve hayranlığıyla ölçülür.”
Gençlik günlerinden kalma denizcilik sevgisi dışında Bernardo sanatçı ruhlu bir kişiliğe sahipti. Gençliğinde akrilik ve yağlı boya resim yapan Bernardo Kanada’da fotoğrafçılığını ve yaşamının son on yılında sulu boya resmini geliştirdi.
Kızı Roxanne’in deyimiyle “ideal bir mimar, sanatçı, eş ve baba” olan Nardo’nun yaşam felsefesi ilkelerinden biri “haftada bir gün, ayda bir hafta, yılda bir ay tatil”di.
Bernardo Motola 14 Mayıs 2003 tarihinde yaşamını yitirdi. (Maddy, Roxanne ve Leon’a sonsuz teşekkürlerimle)”
(Naim Güleryüz , Şalom, 21Mart.2018)
2. Mimar Eli Ventura’nın Burgaz İndos Yalı Evi
2017 sonu 2018 başlarında, bir başka yıkım Burgazadası, İndos Yolu üzerinde gerçekleşti. Mimar Elio Ventura’nın imzasını taşıyan 3 katlı yalı köşk, malikleri arasındaki bir anlaşmazlığın kurbanı oldu. Alt ve üst kat komşular, kendi aralarındaki ihtilafı yıkım mevzuatını kullanarak “çözme”ye çalıştılar ve güzel binayı cezalandırdılar. Tıpkı Motola Evi’nde olduğu gibi, yine aynı yol tutulmuştu.
Alt katın sahibi olan malik, binanın “depreme karşı dayanıksız” olduğu gerekçesiyle başvuruda bulundu. Yine aynı mevzuat ve mekanizma devreye girdi. Bilirkişi raporu ve ardından kurula yıkım için başvuru. Tabii gene her şey yasaldı, suçlu yoktu. Yetkililer ve kültür kurumları gene kaybolan değerin farkında bile değildiler.
Esas görevi kültür varlıklarını saptamak ve onları korumak olan koruma kurulu bu yapı için verilen deprem raporu ile yıkım kararı verdi. Belediyesi de kurul kararına uydu yıkım ruhsatını verdi. Yapının arsası şimdi boş.
Bu arsanın yerine bir proje önerildi mi bilmiyoruz, tek bildiğimiz binanın artık olmadığı.
Elio Ventura kimdir?
İstanbul’da doğdu. Ortaöğrenimini Alman Lisesi’nde tamamladıktan sonra girdiği Güzel Sanatlar Akademisi (bugün MSGSÜ) Mimarlık Bölümü’nden 1945’te mezun oldu. En önemli eseri 1948-1950 arasında Bernard Motola ile birlikte gerçekleştirdikleri Şişhane’deki Neve Şalom Sinagogu’dur. Ventura 1968’de İsrail’e göç etti ve meslek yaşamını orada sürdürdü. İsrail’de öldü
(Hasan Kuruyazıcı, Adalar, Binalar, Mimarlar, Adalı Yayınları)
Neve Şalom Sinagogu mimarı Elio Ventura
Açılışı 25 Mart 1951 günü görkemli bir törenle yapılan Neve Şalom Sinagogunun iki genç mimarından biridir, Elio Ventura.
(Naim GÜLERYÜZ, Kavram, 1 Mart 2017)
1933 Üniversite Reformu’ndan sonra İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi adını alan Darülfünun Hukuk Mektebinde müderris (ord. profesör) olan ve Aralık 1919 İstanbul seçimlerinde Osmanlı Mebusan Meclisine mebus (milletvekili) seçilen Mişon Ventura2 ile Jana (Bijoux) Pinto’nun yedi çocuğundan biri olan Elio, 20 Ekim 1919 tarihinde İstanbul’da doğdu. Liseyi son sınıfa kadar Alman Lisesinde okudu ise de Yahudi olduğu için okuldan çıkarıldığından lise öğrenimini naklolduğu Haydarpaşa Lisesini bitirdi. Güzel Sanatlar Akademisinden mezun olarak mimarlığa başladı.
Meslektaşı Bernardo Motola ile beraber gerçekleştirdikleri Neve Şalom Sinagogu dışında, aralarında Berec fabrikası, İzmit bütan gazı fabrikası, Gayrettepe Emel Sitesi, Tarabya ve Büyükada’da villaların bulunduğu birçok inşaata imza atan Elio Ventura, Ekim 1968 de İsrail’e göç ederek mesleğine orada devam etti. Akko Postane binası, Beer Şeva Mahkeme binası, Gazze Doğumevi gerçekleştirdiği kamu binalarından bazılarıdır.
7 Aralık 1952’de Neve Şalom Sinagogunda Diana ile evlenen ve iki çocuk (Anita ve Moris) babası olan Elio Ventura 8 Nisan 2005 tarihinde İsrail’de vefat etti.
[Kızı Anita ve yeğeni Lazar’a sonsuz teşekkürlerimle]
(Naim Güleryüz, Şalom Gazetesi, 1.Mart.2017)
3. Başlala Sokak'taki mütavazi tek katlı ev - Büyükada
Üzerinde özel olarak bir araştırma yapmadık. Fakat bu örnek adalarda böyle sade, orta halli evlerin çok yakında başlarına neler gelebileceğini bizlere gösteriyor.
Bu tür bir çok yapı Adalar’ın kent mekanlarının asli örgüsünü oluşturuyor. Bu yapıların kaybı ile bahçe sokak ve bina harmonisini bozuyor.
Üstelik şu binaya bakın ve tek katlı bu yapının depremde getireceği can güvenliği riskini düşünün. Yığma bir yapı ne kırılacak kolon ve ne de çökecek tabliye var. 50 ve 30 cm taş duvarların çatlamasının getireceği güvenlik tehdidi, kötü bir betonarme yapıya göre o kadar düşük ki... Rahatlıkla güçlendirme yapılabilir.
