Basında yer alan haberler üzerine Adalar Kent Konseyi Çalışma Grubu da, fayton taşımacılığıyla ilgili görüşlerini kamuoyu ile paylaştı. “Adalar Kent Konseyi Yürütme Kurulu olarak Adalar halkında ve faytoncu esnafında endişe yaratan duyumlar nedeniyle aşağıdaki açıklamanın yapılmasını zorunlu görüyoruz” ifadesiyle paylaşılan açıklamanın tam metni şöyle:
2017 Aralık Ayı boyunca kamuoyunda süregelen Fayton Taşımacılığı ile ilgili söylem ve haberlerle ilgili olarak:
Adalar’da faytonların kullanımdan kaldırılacağı yönünde UKOME tarafından karar alındığı şeklinde duyumlar alınmaktadır. Böyle bir karar, ne İstanbul Arabacılar ve Motorsuz Kara Nakil Vasıtaları Esnaf Odası’na ve Adalar İlçe Belediyesi’ne, ne de Adalar Kent Konseyi Ulaşım Çalışma Grubu’na, 25.12.2017 tarihi itibarıyla iletilmiştir.
Adalar Kent Konseyi Yürütme Kurulu olarak Adalar halkında ve faytoncu esnafında endişe yaratan bu duyumlar nedeniyle aşağıdaki açıklamanın yapılmasını zorunlu görüyoruz.
Adalar’da fayton, bisiklet ve akülü araç ve motorlu araç kullanımına ilişkin yetkili kurumların almış olduğu güncel tüm kararların değerlendirilmesi sonucunda, söz konusu araçların kullanım şartlarının tanımlanmış olduğu görülmektedir. Altı çizilmesi gereken önemli bilgi, 1999 yılında Adalar’da bütün yolların Kurul kararı ile yaya yolu olarak tanımlanmış olduğudur. Adaların tarihsel, doğal ve kentsel SİT alanı olarak ilan edilmesi 1984’te gerçekleşmiştir. Kurul kararlarıyla ilçenin kültür kimliği ve diğer özelliklerinin korunmasının bir gereği olarak Adalar genelinde motorlu taşıt trafiği olamayacağına ve Adaların bu önemli özelliğinin kısmi bile olsa bozulamayacağına, hükmedilmiştir.
Adalardaki yaya yollarını paylaşan ‘araçlar’ ise faytonlar ve bisikletlerdir. Akülü araçlar çok yakın bir geçmişte ortaya çıkan yeni bir olgudur ve bu konuda ilk düzenleme Kültür ve Turizm Bakanlığı İstanbul V Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 25.06.2013 tarihinde 1310 sayılı kararı ile yapılmıştır. Bu kararda “sağlık sebebiyle aciliyet arz eden durumlarda tam teşekküllü sağlık kurumlarından alınmış heyet raporu ile ihtiyacı tespit edilmiş ve Adalarda ikamet eden vatandaşlar için 250 kilo ağırlık ve 20 km/saat hıza sahip 3 veya 4 tekerlekli akülü elektrik şarjlı araçların Belediye’nin yazılı izniyle kullanılabileceğine” denilmektedir.
Bu karar sonrası Adalar Belediyesi tarafından koşulları sağlayan Adalılara plaka dağıtılmaya başlanmıştır. Denetimsiz süren bu uygulama sonucunda Adalarda akülü araçlar çoğalmış, izinsiz yüzlerce araç ada yollarına yığılmıştır. Akülü araç kullanmak sanki serbest ve yasal olarak addedilmeye başlanmıştır.
Bu kaos Adalar Kent Konseyi tarafından 2016 yılında raporlanmış ve Belediye’ye sunulmuştur. Belediyeden konu ile ilgili bir cevap alınamamış daha sonra aynı rapor revize edilerek 17/07/2017 tarihinde tekrar sunulmuş ve Belediye Meclisinde görüşülmüş ve bu süreç sonunda Koruma Kurulu 28/08/2017 tarih ve 4776 sayılı kararı almıştır. Bu karar ilk karara göre daha nettir; Kararda: akülü araçların sadece sağlık nedeniyle ihtiyaç sahiplerince kullanılabileceği düzenlenmektedir. Kararda “Adalar ilçesinde sağlık sebebiyle aciliyet arz eden durumlarda tam teşekküllü devlet hastanelerinden alınmış sağlık kurulu raporu doğrultusunda Karayolları Trafik Kanununa göre trafik tescili gerektirmeyen akülü-elektrik şarjlı araçların Kaymakamlık makamının oluru ve belediyenin izni ile kullanılabileceği, gerekli denetim ve kontrolün belediyesince ve Kaymakamlıkça yapılması,” ifadesi yer almaktadır. Koruma Kurulu sonuç olarak sadece sağlık sorunu olanlar için bir karar vermiştir. Bu da kent yaşamında bireylerin mağduriyetini engellemek ve erişim haklarını kollamak için sunulmuş çağdaş bir çözümdür.
Faytonlara ilişkin en son düzenleme, bu konuda yetki, görev ve sorumluluğa sahip olan İstanbul Büyükşehir Belediyesi Ulaşım Koordinasyon Merkezi (UKOME) tarafından, 04.08.2017 tarihinde 2017/5-6 sayısı kararı ile gerçekleştirilmiştir. Bu karar ile faytonların denetiminden İBB ilgili birimleri, İlçe Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, Adalar Belediyesi Zabıtası ve İl Emniyet Müdürlüğü, sorumludur. Şimdiye kadar, Adalar Belediyesi’nin faytonlar ve faytoncular ve atlarla ilgili görev, yetki ve sorumluluğu bulunmaz iken, yeni UKOME kararı ile denetim yetkisi kurumlar arasında dağıtılmıştır.
Fayton duraklarını UKOME belirlemektedir. Fayton durak yerlerinin işletimi Büyükşehir Belediye Meclisi tarafından yetkilendirilen tüzel kişi yetki ve sorumluluğundadır. Bunların kontrol, denetim ve koordinasyonu Toplu Ulaşım Hizmetleri Müdürlüğü (TUHİM) yetkisindendir.
Faytonculuk işinin nasıl yapılacağına dair uygulama usul ve esasları, sürücüde aranacak şartlar, atlarda aranacak şartlar, faytonlarda aranacak şartlar, faytonlarda bulundurulması zorunlu evraklar, reklam izin belgesi ve denetimler, yaptırımlar, bunların tümü ayrıntılı olarak maddeler şeklinde UKOME Kararında düzenlenmiştir. UKOME kararı ile belirlenen bu koşulların tümü, Faytoncular Odası tarafından bir standart olarak kabul edilerek ve baz alınarak Fayton Taşımacılığı Uygulama Esasları adı altında çalışma talimatları hazırlanmış ve işletilmek üzere de iç denetim (oto kontrol ) sistemi oluşturulmuştur.
UKOME Kararında faytonların çalışma koşulları ve denetim kuralları belirlenmekte ancak faytonların sayısına, park yerlerine ve izleyecekleri rotalara ilişkin herhangi bir ifade ve değerlendirme yer almamaktadır. Bu kararda fayton sayısının azaltılacağı ya da faytonların kaldırılacağına dair hiç bir işaret yoktur; tam tersine faytonculuğun daha sağlıklı yürütülmesi için gerekli şartlar sıralanmıştır. Buna karşılık, fayton sayısına ilişkin ifadeler Kültür ve Turizm Bakanlığı İstanbul V Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 11.10.2012 738 sayılı kararında yer almaktadır.
Burada Adalar ilçesinde bulunan fayton sayısının azaltılması konu edilmektedir. Ardından İstanbul V Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 25.06.2013 tarih 1310 sayılı kararında da “faytonlarla yolcu taşımacılığı mevcut at ahırlarının kapasitesi göz önüne alınarak fayton sayısında azaltmaya yönelik ve gayrı sıhhi uygulamalara son verilmesi amacıyla 5216 sayılı yasanın 9. Maddesine göre Adalar Belediyesinin katılımıyla uygulamaya dönük yönetmelik yönerge çalışmalarının ivedilikle hazırlanarak Kurula iletilmesi, Panagia Kilisesinin arkasındaki Fayton park alanının kentsel sit alanının merkezinde oluşturduğu olumsuzluklar ve kent meydanı algısına olumsuz etkileri sebebiyle merkez dışında bir alanda değerlendirilmesi için önerilerin sunulması” şeklinde hükme bağlanmıştır.
Benzeri şekilde, Adalar İlçesi 1/1000 Koruma Amaçlı Uygulama İmar Planı Rapor ve Plan Hükümlerinde, Büyükada’da yer alan ve “günümüzde fayton meydanı olarak kullanılan alanın kaldırılarak Lunapark Meydanı olarak adlandırılan alana taşınması” öngörülmüştür. 1/1000 Plan, bu konuya ilişkin düzenlemenin Ulaşım Master Plan hazırlandıktan sonra uygulanması gerektiğini belirtmektedir.
Nitekim, Adaların tümünde ulaşım sorununa kalıcı çözümler üretmek amacıyla ulaşım master planının hazırlanarak İstanbul V Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’na iletilmesi gerektiği hükmü, Kurulun 25.06.2013 tarih 1310 sayılı kararında yer almaktadır. Buna karşılık, Büyükada Birlik (Lunapark) Meydanı’nın fayton park yeri olarak eksikliğinin giderilmesine yönelik tasarım yaklaşımı ve ilkeleri Koruma Amaçlı Plan’ın Özel Proje Alanları başlığı altında tarif edilmiştir.
Koruma Kurulu kararlarında ve Koruma Amaçlı İmar Planı’nda da Adalar için ulaşım master plan yapılmasının gereği vurgulanmaktadır. Ancak, master plan kararları beklenmeden, parçacı bir yaklaşımla, ulaşım sorunu faytonlarla sınırlı imiş gibi, Büyükada’nın merkezinden faytonların çıkarılarak Lunapark alanına taşınmaları ve fayton sayısının azaltılması konuları kararlaştırılmış görünmektedir.
Adalı sakinlerin ve ziyaretçilerin özellikle yaz aylarında Adalarda yaşadığı deneyim tam anlamıyla bir kaostur. Ancak bu kaosun sorumluluğu sadece tek bir başlık altında, bugün görüldüğü gibi, faytonlarda, aranmamalıdır. Giderek daha uzun bir zamana yayılan yaz döneminde Adaları ziyaret eden günübirlik ve konaklamalı turist sayısında yaşanan büyük artışın yarattığı ulaşım talebi ancak Koruma Kurul kararlarında gerekliliği işaret edilen Ulaşım Master Planı’nın ivedilikle yapılması ile planlı bir şekilde yönetilebilir.
Adalar İlçe Belediyesi bu konuda proaktif bir tutum alarak ulaşım konusunu bütüncül ele alan ve Adaların kültürel kimliğinin ayrılmaz bir parçası haline gelmiş, somut olmayan miras ögesi faytonculuğun sağlıklılaştırılarak korunması ve devamının sağlanmasını hedef edinen plan kararlarını biran önce Adalıların ve tüm tarafların katılımıyla hazırlamalıdır.
Akülü araçlara ilişkin kullanım şartları yukarıda anlatıldığı gibi gayet açık bir şekilde düzenlendiği halde, uygulamada gerekli denetimler yerine getirilmemekte ve araç sayısındaki artış akülüleri Adalarda yaşanan kaosun önemli sorumlularından birisi haline getirmektedir. 2017 tarihli Kurul kararı gerekli denetim ve kontrolün belediyesince ve Kaymakamlıkça yapılmasını karara bağlamıştır.
Buna karşın, akülü araç plaka sayısının, amatör gözlemler sonucu 849 gibi yüksek bir numaraya eriştiği görülmüştür. Plakasız akülülerin sayısı ise tespit edilememektedir. Bugün ilçede tescilli akülü araç kullananların çoğunun gerçekten rapor sahibi olanlar olmadığına dair şikayetler dile getirilmektedir. Hatta birçoğunun çocuk yaşta olduğu gözlenmektedir. Bunların yanı sıra iki tekerlekli ve sürati 60 km’ye varan akülü motosikletler ve mopetler Adalarda kullanılmaktadır. Bu iki tekerlekli araçlar koruma kurulu kararları ile kesinlikle uygunluk göstermemektedir. Tamamen yasa dışıdır.
Bu duruma gelinmiş olması, Adalar Belediyesi Meclisinin 2015 yılında almış olduğu ‘Akülü Araçların Tescil İşlemleri’ başlıklı kararının istismar edildiğinin ve Belediye ve Kaymakamlığın bu konuda yeterli denetimleri gerçekleştiremediğinin işaretleri olarak değerlendirilebilir. Sonuç olarak, Adaların motorlu araç trafiğine kapalı olması esası delinmiş vaziyettedir.
Yeterli denetimin yapılamaması neticesinde Adalarda turistik amaçlı bisiklet kullanımlarında da Adaların çeşitli sokaklarında ilan edilen bisiklete binme yasağının delindiği görülmektedir. Bisiklet kiraya veren işyerlerinin uyacağı kurallar 2015 yılında Adalar Belediyesi’nin çıkardığı ‘Bisiklet Yönetmeliği’ ile belirlenmiş olmakla birlikte, Koruma Kurulu’nun 2013 yılındaki “Bisiklet kiralama yapılacak alanların kent merkezindeki yaya trafiğine engel olmayacak belli merkezlerde ve sınırlı sayılarda yapılabilmesi” konulu kararına uygun etkin çözümlerin yeterince uygulanamadığı görülmektedir.
Sonuç olarak tüm bileşenlerinin birbiri ile ilişkili bir şekilde ve bütünlüklü olarak ele alınması gereken Adalar ulaşım sorununun çözümü için tek çare olan Master Plan yapımının gerçekleştirilmemiş olması nedeniyle, alanda giderek artan talep patlaması ile el ele giden bir denetim krizinin sonuçları yaşanmaktadır. Bu kriz ortamında faytonların seçilerek tek sorumlu olarak gösterilmesi doğru değildir.
Araçların nasıl ve kimler tarafından kullanılacağına dair yönetmelikler mevcuttur. Ulaşım master planlaması ile yapılacak olan tüm bu araçların hangi adetlerle sınırlı olarak, hangi güzergâhlarda, hangi park alanlarını kullanabileceklerinin düzenlenmesidir. Burada, yönlendirici ilke Adalar kültür mirasının tüm yönleriyle korunması ve Adalıların ve ziyaretçilerinin bu miras değerlerini en iyi bir şekilde deneyimleyebilmelerinin sağlanmasıdır. Adalar, atlarıyla, faytoncularıyla, tüm varlıklarıyla ve kültür mirası değerleriyle sağlıklı, huzurlu, sürdürülebilir, bir yaşam tarzına layıktır.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi Ulaşım Koordinasyon Merkezi UKOME’nin 31.10.2017 tarihinde verdiği 2017/7-3.A ‘Adalar İlçesi, Büyükada, Heybeliada, Burgazada ve Kınalıada Vapur İskeleleri Çevresindeki Yolların Yayalaştırma Projesi’ başlıklı kararında Adalarda bazı sokaklar ve güzergâhlarda (haritada mor renkli olarak gösterilen yerler) akülü araçların ve bisikletlerin kullanılması yasaklanmıştır.
Faytonların buralarda kullanılması serbest bırakılmıştır. Haritada kırmızı renk ile gösterilen güzergâhlarda ise fayton, akülü araç ve bisikletlerin birlikte kullanılabileceği kararlaştırılmıştır. Kırmızı ile gösterilen yerler arasında, Büyükada’da trafik kaosunun en yoğun yaşandığı Çankaya Caddesi bulunmaktadır. UKOME tarafından alınan bu ‘yayalaştırma’ kararı akülü araçları ve bisikletleri vapur iskeleleri, lokantalar, merkezi ticaret alanı, meydan ve çarşı bölgesi gibi yaya trafiğinin çok yoğun olduğu yerlerden çıkarması itibarıyla olumludur, ancak, bugün özellikle Büyükada’da izlenen fayton, akü, bisiklet ve yaya trafiği karmaşasını temelinden çözümlemek konusunda yetersiz kalmaktadır.
Adalar Kent Konseyi olarak talebimiz Adalar Belediyesi Meclisi’nde Adalar ulaşım sisteminin düzeltilmesi konusunun görüşülmesi ve 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun 61. maddesi gereği Kurul Kararlarına uymanın esas olduğu vurgusu ile:
Faytonların Adaların önemli bir kültür mirası olduğunun vurgulanması ve bu konuda bu mirasın korunabilmesi için gerekli her türlü desteğin verileceğinin, kamuoyuna duyurulması,
Bu duyuruda, yasa dışı kullanılmakta olan motorlu taşıtlarla ilgili Kurul kararında belirtildiği şekilde Belediye tarafından Karayolları Trafik Kanunu’na göre işlem yapılacağının altı çizilerek belirtilmesi,
Atların sağlık ve çalıştırma koşullarının düzeltilmesi için gerekli önlemlerin alınacağının ve fayton taşımacılığı ile ilgili mevcut yönerge ve yönetmeliklere uygun işlemlerin yapılacağının net ve kararlı bir şekilde vurgulanması,
Adalar Belediyesi tarafından Adaların Ulaşım Master Planı’nın hazırlanmasına başlanılacağının vurgulanmasıdır.
Adalar Kent Konseyi Yürütme Kurulu olarak, Adalar Ulaşım Master Planı’nın acilen ve tüm tarafları bir araya getirerek yapılması için çalışacağımızı bildiriyoruz.”
