Tüberküloz (Verem)

Tüberküloz halk arasında verem olarak da bilinen; mycobacterium tuberculosis adı verilen bir bakteri yoluyla bulaşan, günümüzde de sorun olmaya devam eden bir hastalıktır. Tüm dünya nüfusunun yaklaşık üçte biri tüberküloz basili ile infektedir ve her yıl dünya genelinde 3 milyon kişiyi tüberküloz hastalığından kaybediyoruz.

Tüberküloz kendini yorgunluk, ateş, iştahsızlık, isteksizlik, gece terlemeleri, nefes darlığı, göğüs ağrısı, kilo kaybı, kuru ya da balgamlı öksürük (balgamda kan da olabilir) gibi belirtilerle kendisini gösterir. Akciğer tüberkülozu teşhisi konulan hasta öncelikle hastanede özel izole edilmiş bir odaya yerleştirilir.

Tüberküloz tedavisi ortalama 2 hafta sürer. Aynı gün ilaç tedavisine başlanır.

Tüberküloz nedir-nasıl bulaşır, belirtileri ve tedavisi hakkında kapsamlı bilgiyi bu makalemizde bulabilirsiniz.

Tüberküloz (verem) nedir? Nasıl bulaşır?

Bakteriyel bir hastalık olan tüberküloz solunum yolları aracılığıyla bulaşır; tüberküloz hastasının kullandığı çatal, kaşık, kıyafet vb. kişisel eşyalarla bulaşmaz. Bir hastanın bulaştırıcı olabilmesi için öksürerek basili havaya vermesi gerekir. Hastanın öksürmesi, aksırması, konuşmasıyla; içinde basillerin bulunduğu binlerce parçacık havaya saçılır. Sağlıklı kişiler bu havayı soludukları zaman basili vücutlarına alabilirler. Ancak basili soluyan kişilerin çoğu hasta olmaz. Hastalık oluşumu; solunan basilin sayısına, hastalık yapma gücüne, kişinin bağışıklık sisteminin gücüne göre değişir.

Hastalığı yalnızca aktif akciğer ve larinks (nefes borusu) tüberküloz hastaları bulaştırabilir. Akciğer dışı organ tüberkülozu olanlar (akciğer zarı, lenf bezi vs.) ve 15 gündür tedavi alan akciğer tüberkülozu hastaları pratik olarak bulaştırıcı değildir.

Tüberküloza yakalanma riski yüksek olanlar kimlerdir?

1. Hasta kişiyle aynı evde yaşamış veya uzun süreli temasta bulunmuş olanlar.
2. Sağlık görevlileri.
3. Hastalığın yaygın olduğu ülkelere gidenler.
4. 0-5 yaş arası çocuklar ve 65 yaş üstündeki insanlar
5. Tutuklu ve hükümlüler dahil, çeşitli kurumlarda (yurt, huzur  evi, ıslah  evi, koğuşlar vs) kalan ve çalışan kişiler.
6. Genel yaşam standartlarının altında, kalabalık ortamlarda yaşayan kişiler.
7. HIV  virüsü taşıyan ve/veya AIDS olan kişiler.
8. Bağışıklık sistemi zayıf olanlar örneğin şeker hastaları, kanser hastaları, ağır böbrek ve karaciğer yetersizliği yaşayanlar, uzun süre kortizon tedavisi alanlar.
9. Sigara, alkol ve uyuşturucu kullananlar,
10. Yetersiz beslenme gibi etkenler, tüberküloz basilinin vücuda girdikten sonra hastalık yapması için önemli risk faktörleri arasındadır.

Tüberküloz (Verem) çeşitleri nelerdir?

1. Akciğer tüberkülozu
2. Plevra (akciğer zarı) tüberkülozu
3. Lenf bezi  tüberkülozu
4. Genitoüriner tüberküloz (böbrek ve genital organ)
5. Cilt tüberkülozu
6. Miliyer tüberküloz en sık görülen tüberküloz tipleridir.

Tüberkülozun belirtileri nelerdir?

Tüberküloz çok sinsi bir hastalıktır. Yorgunluk, iştahsızlık, isteksizlik, gibi her hastalıkta görülebilecek belirtilerin yanında gece terlemeleri, ateş, nefes darlığı, göğüs ağrısı, kilo kaybı, kuru ya da balgamlı öksürük (balgamda kan da olabilir) gibi daha özgün belirtiler de görülebilir.

Tüberküloz teşhis ve tedavisi

Tüberküloz olabileceği düşünülen hastalarda önce tıbbi öykü alınır sonra fizik muayene, akciğer grafisi ve kan tahlilleri yapılmalıdır. Hasta balgam çıkartabiliyorsa balgamda tüberküloz basilini araştırmak için balgam kültürü yapılır. Bütün tetkik sonuçları birleştirilerek vakit kaybetmeden tüberküloz tedavisine başlanır. Akciğer tüberkülozu teşhisi konulan hasta öncelikle hastanede özel izole edilmiş bir odaya yerleştirilir. Aynı gün ilaç tedavisine başlanır. Dışarıdan gelecek etkileri minimuma indiren kontrollü bir yalıtma sürecine girilir. Bu süreç ortalama 2 hafta sürer. Bulaştırıcılık, tedaviye başladıktan sonraki 2 hafta içinde gerçekleştiği için tedavi 2 hafta devam eder.  

Genellikle 2 haftanın sonunda bulaştırıcılık riski olmadığı için hasta klinik yanıtlarına da bağlı olarak taburcu edilir ve günlük hayatına dönmesi sağlanır. Tedavisi ayaktan düzenli ilaç kullanımı gözlenerek ve kontrolleri yapılarak tahlilleri temiz çıkana kadar doktor gözetiminde devam eder.

Her aktif tüberküloz olgusuna mutlaka tedavi uygulanmalıdır. Bu tedavi kombine ve uzun süreli olmalıdır.   İlaçlar yeterli dozda ve düzenli olarak alınmalıdır.  İlaçlara karşı direnç araştırılmalı ve basilin duyarlı olduğu ilaçlar kullanılmalıdır.

Tedavinin amaçları:

1. Hastaları kısa sürede iyileştirmek,
2. Aktif hastalık ve onun komplikasyonları nedeniyle oluşabilecek ölümleri önlemek,
3. Akciğerde oluşabilecek yaygın hasarı önlemek,
4. Kazanılmış ilaç direnci gelişimini önlemek,
5. Tam olarak tedavi edilen hastalarla onların ailelerini ve toplumun hastalıktan korunmasını sağlamak şeklinde sıralanabilir.

Tüberkülozdan korunmak için neler yapmalıyız?

• Beslenmenize dikkat edin; meyve, sebze, et ve balık tüketimini dengeleyin.
• Düzenli uyku uyumaya özen gösterin.
• Stresten uzak durun ya da stresi yönetmeyi bilin.
• C ve D vitaminini düzenli kullanın.
• Günde en az 2 litre su tüketin.
• Düzenli egzersiz yapın.
• 30-35 yaş üstündeyseniz yılda bir kez check-up yaptırın.
• Sigara, alkol ve uyuşturucu madde gibi alışkanlıklardan uzak durun.
• Tüberküloza karşı koruyucu özelliği olan BCG aşısını ilk 3 aya kadar olan bebeklere mutlaka yaptırın. Bu aşı; aile hekimlikleri ve verem savaş dispanserlerinde ücretsiz yapılmaktadır.

Hasta iyileştikten sonra tüberküloz tekrarlayabilir mi?

Tüberküloz basiliyle karşılaşıldığı zaman hastalık gelişme riski %10’dur. Bağışıklık sistemi zayıf olan, yeterli beslenmeyen insanlarda %10’luk dilimin yarısı ilk 2 yılda; kalan %5’i de 2 yıldan daha uzun sürede hasta olabilir. Tüberküloz hastalığı geçiren bir kişinin geçirmeyen bir kişiye göre ileriki dönemlerde hastalık geçirme riski daha yüksektir ama bu kesin geçireceği anlamına gelmez. Tedavi tamamlansa bile yaşam boyu bağışıklık söz konusu değildir.

Tüberküloz geçtikten sonra akciğerlerde iz bırakır mı?

Bir hastalık ne kadar erken yaşta görülürse vücutta yapacağı tahribatta o oranda artar. Tüberküloz da, bebeklik ve çocukluk döneminde geçirilirse akciğerlerdeki tahribat daha fazla olur ve ilerde hava yollarının kalıcı genişlemesi (bronşektazi), KOAH gibi hastalıklara neden olabilir. Yetişkin dönemde ise organlar tamamen geliştiği için genellikle fazla kalıcı hasara yol açmaz.