TC. Kültür ve Turizm Bakanlığı
İstanbul V Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Başkanlığına,
Konu: İstanbul Valiliği, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Mahalli Çevre Kurulu’nun 20.12.2019 tarih ve 197 sayılı toplantısında alınan kararlar sonrası kamu görevlilerince yapılan Adalar’daki fayton taşımacılığının kaldırıldığı yolundaki açıklamalar ile ilgili İstanbul V Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun karar ve görüşünün kamuoyuna bildirilmesi talebimizdir.
Fotoğraf: İpek Gül
İstanbul İli Adalar İlçesi’nde, Adalar kent tarihi kadar geçmişi olan fayton taşımacılığının bugünü ve geleceği ile ilgili çok önemli bir gelişme olmuştur. 19.Aralık.2019 tarihinden bu yana geçen süre içinde, İstanbul Valiliği, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Adalar Belediyesi ve Adalar Kaymakamlığı tarafından Büyükada fayton atlarında görülen ruam hastalığı tehdidi sonrası alınan önlemler -105 atın itlafı- ve sonrasında faytonların sayısı, faytonların kaldırılması ve Adalar iç ulaşımının yeniden düzenlenmesi konularında birçok açıklama yapılmıştır. Bu açıklamalar önce fayton sayısının düşürülmesi yolunda iken sonunda tamamen kaldırılması şeklinde kamuoyuna bildirilmiştir.
16 Ocak 2020 tarihinde İstanbul Büyükşehir Meclisi, Büyükşehir Belediye yönetimine faytonları satın alma yetkisi ve bütçesi vermiştir. Bu karardan sonra İBB Başkanlığı faytonların kaldırılacağını kamuoyuna açıkça ilan etmiştir.
Adalar ilçesinin motorlu taşıtlara kapalı olması çok özel bir tarihi kimliktir ve bundan dolayı bugüne kadar bu durum koruma kurulları kararları ile kayıt altına alınmış ve belirlenmiştir. 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun 61. Maddesine göre: “Kamu kurum ve kuruluşları ve belediyeler ile gerçek ve tüzel kişiler, Koruma Yüksek Kurulu ve koruma bölge kurullarının kararlarına uymak zorundadır.” denilmektedir.
Yetkileri Koruma Kurullarından sonra gelen kamu kurumları temsilcilerinin, faytonların geleceğine ilişkin konularda karar verici bir yönelişle “fayton taşımacılığının tamamen kaldırılacağını ve yerine elektrikli ulaşım araçlarının getirileceğini” kamuoyuna duyurmaları söz konusudur.
Oysa ki İstanbul V numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu 11.04.2011 tarih ve 3261 sayılı karar metninde yer alan “ … Adalardaki yegane ulaşım aracı olan ve dünyada benzeri bulunmayan faytonların Adaların kültürel tarihi ve doğal dokusuna olumlu katkısı konusunda görüş ve anlayış birliği bulunduğu..” ifadesi fayton taşımacılığının Adaların kültür mirasının korunması bağlamında ne kadar önemli olduğunu net bir şekilde vurgulamaktadır.
Koruma Kurulları yıllardır verdikleri kararlarla, İstanbul İl Trafik Komisyonu ve daha sonra Ulaşım Koordinasyon Merkezi’nin faytonlarla ilgili olan uygulamalarının dayanaklarını oluşturmuştur ve koruma kurullarının belirlediği ilkelere göre İl Trafik Komisyonu 22.03.1999 tarih ve B.05.1.EGM4.34.23.41.99/68 sayılı kararının son paragrafında “Adalar İlçesinin tarihi ve kültürel dokusunun ve doğal güzelliklerinin korunarak geleneksel fayton taşımacılığının çalıştırılması, ilçe halkına ve turistlere düzenli ve güvenli bir trafik ortamı oluşturarak daha iyi hizmet sunabilmek amacı ile yukarıda belirtilen ve Adalar Kaymakamlığınca önerilen tüm hususların aynen kabulüne komisyona iştirak eden üyelerin oybirliği ile karar verildi.” denilmektedir.
İstanbul trafiğinin düzenlenmesinden sorumlu olan bu iki kurum faytonculuk ile ilgili uygulama kararlarını Koruma Kurullarınca belirlenen prensiplere göre vermiştir.
Bu prensiplerin temelini oluşturan kararlar sırası ile aşağıdadır:
- İstanbul III Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu 16.6.1999 tarihindeki 11012 sayılı kararında, “İstanbul İli, Adalar İlçesinde, motorlu araçların kullanımı ile ilgili Kurumumuzca daha önceki tarihlerde alınan kararlarda da vurgulandığı gibi Adalar’daki bütün yolların prensipte yaya yolu olması öngörüldüğünden, motorlu araçların kullanılamayacağına ….bu karara aykırı hareket edilmesi durumunda 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma kanununa göre işlem yapılmasına karar verilmiştir.”
- İstanbul V Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu 25.12.2009 tarihindeki 2232 sayılı kararında, “İstanbul İli, Adalar İlçesinde motorlu taşıt kullanımına ilişkin, bütün yolların prensipte yaya olarak belirlendiğine, bu nedenle ilçenin kültür kimliği ve diğer özelliklerinin korunmasının bir gereği olarak Adalar genelinde motorlu taşıt trafiği olamayacağına ve Adaların bu önemli özelliği kısmi olsa bile bozulamayacağına”
- İstanbul V Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu 25.06.2013 tarihindeki 1310 sayılı kararında, “İstanbul İli, Adalar İlçesinde fayton, yaya, bisiklet trafiğine ilişkin, Adaların tarihi ve turistik değeri göz önüne alındığında söz konusu alanın sit alanı olması ve Adaların genel anlamda sit alanı ilan edilirken tarihi ve pitoresk yapısına dikkat çekilmesi taşınmaz kültür varlıklarının muhtelif olarak korunmasının yanı sıra Adalar’ın bütüncül olarak tarihi yapısının korunmasının esas olması Adaların tescilli yapıları ile tarihi yapısının devamının sağlanması ve gelecek nesillere aktarılabilmesi amacıyla bir takım tedbirlerin alınması gerekmesi nedeniyle bütün yolların prensipte yaya olarak belirlendiğine, bu nedenle ilçenin kültür kimliği ve diğer özelliklerinin korunmasının bir gereği olarak Adalar genelinde motorlu taşıt trafiği olamayacağına ve Adaların bu önemli özelliği kısmi bile olsa bozulamayacağına” yine aynı kararda “Faytonlarla yolcu taşımacılığı mevcut at ahırlarının kapasitesi göz önüne alınarak sayısında azaltmaya yönelik ve gayrisıhhi uygulamalara son verilmesi amacıyla 5216 sayılı Yasanın 9. Maddesine göre Adalar Belediyesi’nin katılımıyla uygulamaya dönük yönetmelik, yönerge çalışmalarının ivedilikle hazırlanarak Kurulumuza iletilmesine… Fayton park alanının kentsel sit alanının merkezinde oluşturduğu olumsuzluklar ve kent meydanı algısına etkileri sebebiyle merkez dışında bir alanda değerlendirilmesi önerilerinin sunulmasına …” denilmektedir.
Bu kararların sırasıyla anlatmak istediği şunlardır:
- Ada yolları bisiklet ve yaya yoludur.
- Motorlu taşıt yasağı ilçenin kültür kimliğinin ve diğer özelliklerinin korunmasının bir gereğidir ve Adalar’ın bu özelliği kısmi olarak bile bozulamaz.
- Fayton sayısının azaltılması ve gayrı sıhhi uygulamalara son verilmesi gerekli düzenlemeler yapılmalıdır.
- Fayton alanın yerinin değiştirilmesi için Kurula öneri sunulması gerekmektedir.
- Master planın ivedilikle Kurula sunulması gereklidir.
- Kurul kararları bağlayıcıdır, bütün kamu kurumları kurul kararlarına uymak zorundadır.
Bu kararların hepsinde tarih ve kültür değerlerinin korunması endişesi ile hareket edilmiştir.
Koruma Kurulları tutarlı bir şekilde yıllar boyunca faytonları, Adaların kültürel miras kimliğinin bir parçası olarak saymıştır ve korunması yönündeki kararını hep ortaya koymuştur. İBB tarafından faytonların tamamen kaldırılacağına dair yapılan açıklamalar Adalar’ın kültür miras değerlerinin korunması için çalışan sivil toplumu endişelendirmektedir. Adalar mirasının parçası olarak sayılan faytonculuğun bir ‘ulaşım master planı çerçevesinde iyileştirilmesi gerektiği ve 5 no’lu Koruma Kurulu’nun 25.06 2013 tarihli ve 1310 sayılı kararında da “uygulamaya yönelik yönerge çalışmalarının ivedilikle hazırlanarak Kurulumuza iletilmesi” şeklinde ifade edilen, özellikle atların bakımı ve çalışması ile ilgili çok daha iyi bir sistemin kurulması gerektiği açıktır. Faytonculuk mesleğinin de geleneksel bir zanaat olarak tescillenmesi çalışmasının yapılması da gerekmektedir. Bütün bu iyileştirmeler faytonculuğun Adalar’dan kaldırılması değil Adalar miras değerlerine uygun olarak daha iyi bir koruma ve yönetime kavuşturulmaları ihtiyacından dolayı yapılmalıdır. Koruma Kurulu'nun, faytonlar konusunda “Adalar’ın bütünlüklü olarak korunması ilkesi” çerçevesindeki yaklaşımının devamını bekliyoruz.
Kültür değerlerimizin korunmasını sağlayan en önemli kurumlardan biri olan Koruma Kurullarının otorite ve yetkilerinin öncül olduğunu düşünüyoruz.
Talebimiz, bu gelişmeler karşısında, Adalar İlçesinin kültürel mirasının korunması kapsamında İstanbul V Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun bugüne kadar yaptığı gibi faytonların Adalar tarih ve kültür hayatındaki önemi ve var olma şekli ile ilgili kararını ivedilikle açıklamasıdır.
Saygılarımızla,
Halim Bulutoğlu
Adalar Vakfı Başkanı
