Büyükada’nın son 90 yılına tanıklık etmiş bir güzel insanı, ressam Tiraje Dikmen’i 1 Eylül 2014 Pazartesi günü kaybettik.
1 Eylül, Dünya Barış Günü...
Herkesle barışık, yüzü her daim gülen, naif, çıtı pıtı o hanımefendinin eksikliğini hep duyacağız. Tiraje Hanım’la benim hatırladı-ğım ilk karşılaşmamız, 2003 yılı Temmuz’unda, Adalar Vakfı’nın genel kurulu ardından oluşan yeni yönetim kurulunun kararıyla düzenlediğimiz buluşmalar dizisindeydi. Aralarında Çelik Gülersoy, Oktay Yenal gibi dostlarımızın da bulunduğu bir grubu davet etmiştik, Turing Kültür Evi bahçesine. Tiraje Dikmen de davet ettiklerimiz arasındaydı. Çok konuşmadığını, konuşulanları gülümseyerek izlediğini hatırlıyorum. Sonraki karşılaşmalarımızda, çalışmalarımızı ilgiyle ve memnuniyetle izlediğini söylediğini de. Küçük uyarılarda bulunduğunu, dikkat etmemiz gerekenleri dikkatle seçilmiş sözcüklerle hatırlattığını…
Sonraları, Sevgili Semiha Akpınar’ın hazırlayıp bu yıl bastığımız "Büyükada: Bir Ada Öyküsü" kitabı üzerinde çalışırken daha iyi öğrendim ki o sadece iyi bir ressam değil, yaşadığı çevreye, topluma son derece duyarlı iyi bir aktivist imiş.
1983 yılında uzun yıllar yaşadığı ve çalıştığı Paris’ten Türkiye’ye, Büyükada’sına döndüğünde karşılaştığı manzaradan çok üzülmüş. İmar saldırısının eşiğindeki adanın nasıl kurtarılabileceği üzerine kafa yormuş, çevresindeki etkili bildiği dostlarıyla girişimlerde bulunmuş.
Bu günleri Semiha Akpınar’a şöyle anlatıyor:
"1983 yazındaydı, Paris’ten gelmiştim, Muharrem Nuri Birgi Bey ile Paris’i ve Büyükada’yı konuşuyorduk… Orada çalıştığım atölyenin bulunduğu yerin, sanatçı atölyelerinden oluşan, 1900’lerin Paris’inden kalma bu yerin ("Cité Verte") yıktırılmaktan kurtulması, tescil edilmesi, dokunulmazlık kazanması için SİT ALANI ilân edilmesini sağlamak üzere birkaç sanatçı bir komite kurup mücadele etmiş ve kazanmıştık. O yıllarda Cumhurbaşkanları Giscard d’Estaing ve Mitterand da tasvip etmişler, hatta Mitterand atölyeleri görmeye gelmişti. Muharrem Nuri Bey ile Büyükada’yı konuşuyorduk, o güne kadar mimarisini, kültürel mirasını, geçmişini yitirmemiş olan tarihi Büyükada’ya ciddi bir ilgi, örne-ğin bir Dernek, gerçek bir koruma gerektiği açıktı: Büyükada bütünü ile SİT ALANI (Doğal ve Kentsel) olmalıydı. Ve Muharrem Nuri Bey o dönemin Kültür ve Turizm Bakanları olan iki bakana, sırasıyla İlhan Evliyaoğlu ve Mükerrem Taşçıoğlu’na iki mektup yazdı: Bakan İlhan Evliyaoğlu’na yazdığı 13 Temmuz 1983 tarihli mektup sonucunda, o aylarda "Adalar Vakfı" kuruldu.
Bakan Mükerrem Taşçıoğlu’na yazdığı 20 Aralık 1983 tarihli mektubun sonucunda da "Marmara Takım Adaları (Sedef Adası dâhil) BÜTÜNÜ İLE DOĞAL VE KENTSEL SİT ALANI" ilân edildi, "Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu"nun Ankara, 31 Mart 1984 tarih ve 234 sayılı kararı ile."
2009 yılı Eylül’ünde Adalar Müzesi’nin hazırlıklarını tanıtmak için Büyükada iskelede bir sergi açmıştık. Müze çalışmalarımızı duyduğunda çok heyecanlanmış, her türlü katkı için söz vermişti. İlk sözlü tarih çalışmalarından birini kendisiyle yapmak arzusundaydık. Ama video karşısında konuşmak konusunda o kadar tereddütlüydü ki... Ama bize, Adalılar arşivimiz için kısa yaşam öyküsü ile birlikte birkaç fotoğrafını da vermişti. O fotoğraflardan birini, 2003’de Galeri Nev’de açılan son kişisel sergisinin afişinde bulunan resmini o kadar sevmiştik ki, "Adalar Müzesi’ne Doğru" sergisinin büyük panosuna, seçtiğimiz birkaç adalının arasına bu resmi de yerleştirmeye karar verdik. Tiraje Hanım serginin açılışında o devasa resmi görmüş. Mahcubiyetini, yüzünün nasıl da pembeleştiğini anlatıyordu arkadaşlarım.
Bu resmi ölümünden 1 hafta sonra düzenlediğimiz MacerAda yarışlarının bonus etabı olan bir tangramda da kullandık. Yarışmacı 40 takım tangramın parçalarını birleştirdiler ve 40 kez Tiraje Dikmen’i oluşturdular. "Büyükadalı ünlü ressam Tiraje Dikmen’i unutmayacağız" altyazısıyla…
Tiraje Dikmen kimdir?
(Aşağıdaki bilgiler, Semiha Akpınar’ın Adalı Yayınları’ndan Haziran 2014’de çıkan "Büyükada: Bir Ada Öyküsü" kitabından alınmıştır.)
İstanbul Büyükada’da doğdu (1923), Işık Lisesi’ni bitirdi, olgunluk sınavını (Baccalauréat) Galatasaray Lisesi’nde verdi. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi’nden mezun oldu. Doktora seminerlerini Prof. Kessler, Prof. Ricci, Prof. Ömer Lütfi Barkan ile tamamladı. “İstanbul’da Kadın İşçilerin Çalışma Koşulları” konulu Doktora tezini Prof. Kessler’in yönetiminde hazırladı. Aynı yıllarda Tiraje’nin yaptığı resimleri çok beğenen onun Fransızca hocası, Galatasaray Lisesi’nde hoca - Préfet d’ Etude ve II. Dünya Savaşı sonunda İstanbul’da açılan “Fransız Kültür Merkezi”ne başkan tayin edilmiş olan C. Bergeaud, Tiraje’yi resim çalışmalarına devam etmesi için "İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi" Resim Bölümü’nün Başkanı olan yabancı hoca Fransız ressam Léopold-Lévy’ye tanıştırdı. Tiraje Akademi’de Léopold - Lévy’nin atölyesinde iki yıl, 1947 ve 1948 yıllarında resim çalışmalarını sürdürdü.
1949’da Louvre Müzesi GrécoRomain Bölümü’nün Başkanı Charbonneaux İstanbul’a gelişinde C. Bergeaud ile Louvre Müzesi’ne alınacak Türk stajyer konusunu görüşmüş ve Tiraje 1949’da C. Bergeaud’nun Baş-kanı olduğu "İstanbul Fransız Kültür Merkezi"nin verdiği yabancı öğrenci bursu ile Paris’e gitti. (aynı bursla 1947’de Avni Arbaş,1948’de Selim Turan Paris’e gitmişlerdi)
Tiraje Paris’te "Fransa Dışiş-leri Bakanlığı Kültürel İlişkiler Yönetimi"nin önerisiyle burslu yabancı öğrenci (Türk) olarak Louvre Müzesi’nde stajyer oldu. Müze’nin değişik bölümlerinde staj yaptı. "Laboratoire"da ve "Cabinet des Dessins"de çalıştı, Louvre’nun sahip olduğu desenleri görmek, incelemek fırsatı oldu. Aynı zamanda devam ettiği Ecole du Louvre’da Sanat Tarihi ve Muséologie bölümlerini bitirdi, J. Cassou ve G. Bazin’in öğrencisi oldu.
1954 - 1955 yılında G-H. Rivières’in yönettiği "Musée des Arts et Traditions Populaires"de (Halk Sanatları ve Gelenekleri Müzesi) bir yıl staj yaptı. Resim çalışmalarını aralıksız sürdürdü. İngiltere, Hollanda, Belçika, Almanya, İtalya ve İspanya’da müzeleri gördü, Paris’ten ayrılmadı.
1956’da Tiraje ilk sergisini (Desen, siyah- beyaz ) Paris’te Saint Germain des Prés’de "Eduard Loeb" Galerisi’nde açtı. Max Ernst, J. Miro ve Arp’ın eserlerini sergileyen galeri, bu sergiden Max Ernst Tiraje’nin bir resmini satın aldı. 1960’da ikinci sergisi (yağlı boya) Paris’te aynı galeride açıldı. (1970’de İstanbul’da ilk sergisi / Galeri1 - İstanbul, 1985’de Ankara’da ilk sergisi / Galeri NevAnkara.)
Tiraje Dikmen’in katıldığı karma sergilerden bazıları:
- 1961 "Paris’teki Türk Ressamlar" Devlet Güzel Sanatlar Akademisi - İstanbul.
- 1964 "Le Surréalisme, Sources-Historie - Affinités" (Sürrealizm, Kökler-Tarih-Yakınlıklar) / Galerie Charpentier - Paris.
- 1964 "Turc Contemporain" (Çağdaş Türk Sanatı) / Musee National d’Art Moderne (Modern Sanat Milli Müzesi) - Paris.
- 1969 "Temoins de Mai 68" (Mayıs 68 Tanıkları) Galerie des Arts - Paris.
- 1972 "11 ème Salon d’art Contemporain" (11.Çağdaş Sanat Salonu) - Paris.
- 1976 "Collection de Patrick Waldberg" / Galerie Belint-Paris.
- 1979 "Exposition İnternationale I.C.E.I” (I.C.E.I Uluslararası Sergi) - Paris.
- 1979 "Tarbes Belediyesi Sergisi" Belediye Sarayı, TarbesFransa.
- 1981 "Peintres Turc" (Türk Ressamları) UNESCO-Paris.
- 1984 "Biennale du 13 ème Arrondissement" (Paris 13 Bienali) Chapelle de La Salpétrière - Paris.
- 1993 "Rencontres" (Karşılaş-malar) / Chapelle des Pénitentes Bleus, La Ciotat-Fransa.
- 1994 "1950-2000 T.C Merkez Bankası Çağdaş Türk Sanatı Koleksiyonu"/ AKM - Ankara.
- 2001 "Plastik Sanatlar Sergisi"/ ODTÜ Sanat Festivali 3, ODTÜ Kültür ve Sanat MerkeziAnkara.
- 2006"Plastik Sanatlar Sergisi" ODTÜ Sanat Festivali 8, ODTÜ 50.yıl etkinlikleri, ODTÜ Kültür ve Sanat Merkezi - Ankara.
Eserlerinin bulunduğu Müzeler:
- İstanbul Resim ve Heykel Müzesi
- Ankara Hacettepe Üniversitesi
- Sanat Müzesi
- İstanbul Bilgi Üniversitesi Koleksiyonu
- Santral İstanbul Koleksiyonu
- Türk Plastik Sanatçıları Ansiklopedik Sözlük (Kaya Özsezgin).
Özel Koleksiyonlar: Max Ernst (Paris), Patrick Waldberg (Paris), Prof. Dr Philippe Schwartz (Princeton, USA), Muharrem Nuri Birgi (İstanbul), Ömer Koç(İstanbul), Yaşar Kemal (İstanbul), Ara Güler (İstanbul), Arif Suyabatmaz (İstanbul), Mme Goury de Rosseland (Paris), Prof. Dr Lucien Leger (Paris), Edouard Loeb (Paris), Mr ve Mme Jean Aubin.
