Bir yılı daha geride bırakırken yıllar öncesinin gazetelerinde Adalar’la ilgili haberlerin peşinde koşmaya devam ediyoruz.
1937 yılı Ocak ayının gazetelerinde Büyükada’nın su sorununun çözülüp çözülemeyeceği tartışılmaya devam ediyor.
Aynı ay gene Büyükada civarında yaşanan bir torik akınının sonuçları ve bu konuda yapılmış geniş bir röportaj ilgi çekiyor.
İşte 1937 Ocak ayının haberleri…
Torik akını devam ediyor
Balık çok çıktığı halde alıcı vardır
Torik akını devam ediyor. Bilhassa dün çok balık çıkmış ve hararetli satışlar olmuştur. Son bir ay zarfında Balıkhanede yapılan umumi balık satışı 250,000 liralık kadardır. Önümüzdeki aylar zarfında da bu hararetli satışların devam edeceği ve hatta artacağı muhakkak görülüyor.
Dün 40 motör torik çıkmıştır ki, 30,000 çifti bulmaktadır. Bu balıkların hepsi saat dörde kadar satılmıştır.
Limanımızda beş İtalyan ve Yunan gemisi balık bekliyordu. Bunlardan ikisi dün torik yükliyerek memleketlerine gitmişlerdir. Diğerleri de balık beklemektedirler.
Fiatler toptan çifti 30-35 kuruş arasında olmak üzere çok iyidir. Toriğin az çıktığı günlerde de ayni fiatten alıcı bulunuyordu. Dünkü fazla istihsale rağmen fiatlerin yüksekliğini muhafaza etmesine sebep taleplerin çokluğudur.
Torik avının marta kadar devam edeceği tahmin ediliyor. Çünkü balıkçıların söylediklerine göre torik Adalar civarını kendisine yatak yapmış bir vaziyette bulunmaktadır.
Uskumru az çıkmaktadır. Bu yüzden dün fiatler yeniden yükselmiş ve toptan 39-40 kuruşa yükselmiştir. Perakendeci balıkçılar taze uskumruları 65 kuruşa kadar satmaktadırlar.
Bugün fazlaca tutulduğu takdirde uskumru fiatlerinin bir kaç kuruş geriliyeceği zannolunuyor. Ancak torik böyle fazla tutuldukça uskumrunun da o nisbette azalacağı söyleniyor. Çünkü uskumru torikten kaçtıkça avlanması da güçleşmektedir. Bu ciheti göz önünde tutan balıkçılar uskumru akınının bu sene çok gecikeceğini ve belki de torik bolluğunun arkası kesilmediği takdirde bu sene pek az uskumru tutularak mevsimin böylece geçeceğini söylüyorlar.
Akşam, 6 Kânunusani (Ocak) 1937, Çarşamba
Balıkçılar arasında
Torik yüzünden binlerce aile hayatını kazanıyor
İktisat Vekâleti İstanbulda büyük bir konserve fabrikası kuracak
- Beş altı senedir kışı ekseriyetle Büyükadada geçiriyorlar. Yazın AdaIarı dolduran zevk ve safa erbabı sonbahar gelip te şehre göç edince onlar yazı geçirdikleri Karadenizden akın akın gelirler, Adalara yerleşirler ve ta nisan iptidasına kadar oralarda kalırlar.
Bilmem, birdenbire farkına varabildiniz mi, Adaların bu mevsimsiz zairleri kimlerdir?
Bugün bana, zavallı toriklerin hazin macerasını anlatan balıkçıların piri hikâyesine işte böyle başladı. Ve irili ufaklı motörlerde derin bir sessizlik içinde baş başa ebedi uykularına dalmış bahtsızları göstererek devam etti:
- Kalırlar, diyorum amma, kalabilirlerseyi ilave etmek daha doğru olur. Âdem oğlu rahat verir mi, havada uçan kuşa saldırdığı gibi denizin dibine sinen balığa da rahat vermez. Daha Karadenizden akın başlayınca müjde de yetişir ve torikler Adaya yerleşir yerleşmez kayıklar oralara üşüşürler, bir avdır başlar. Senin anlıyacağın tam yedi ayda en aşağı dört milyon toriğin okuruz canına rahmeti.
Lastik çizmeleri, moşamba elbisesi içinde bir garib kıyafete girmiş olan bu yıllanmış deniz kurdu balık pullarından pırıl pırıl bir eldivene bürünmüş iri parmaklarını açarak hesabının arkasını getirdi:
- Sade İtalya bizden yılda bir buçuk milyon torik çeker. Yarım milyondan fazla da Yunanistana gider. Gün de iki üç bin çiftten bir milyondan çoğunu da biz yeriz. Eh kokmasın diye denize dökülenleri de caba...
Sirkeci rıhtımına kıçtan kara dizilmiş Yunan ve İtalyan balık vapurlarının etrafında yaman bir faaliyet var. Silmecesine balık dolu motörlerden kuyruklarına yapışıIarak torikler çifter çifter gemilerin güvertelerine atılıyor. Güvertenin bir kenarında duran tayfa da elindeki hortumdan şarıl şarıl fışkıran su ile bunlara banyolarını yaptırıyor.
Fakat heyhat.. Artık hiç birinde ne kuyruğunu kıpırdatacak, ne ağzını açacak hal kalmış.
- Seksen sekiz… Seksen dokuz… Doksan…
- Kırk beş§ ... Kırk altı ... Kırk...
Bu kıyı, sabahın bu erken saatinde bir mezad meydanı halinde.
Torikler güvertede sepetlere konuyor ve ambara indiriliyorlar. Buradaki amele de onları muntazaman diziyor, her dizinin arasına bir tabaka buz yerleştiriliyor ve gemiler, böylece, tıka basa balıkla dolunca demirlerini alıp Akdeniz yolunu tutuyorlar.
İtalyan kaptan memnun:
- Bereket versin bugün çok beklemiyeceğiz. Fiatlar da biraz indi. Düne kadar çiftini yirmi beş kuruşa alıyorduk. Bugün yirmi üç
Bizim balıkçı başı, kaptanın neş'esini yarıda bırakıyor:
Amma, görüb göreceğin nimet te bu kadardır sinyor. Fiatların daha ineceğini beklersen ağzını poyraza açarsın..
Ve bana dönerek anlatıyor:
- Bizden başka torik ihrac eden memleket yoktur. Adalardaki hazinenin eşini Akdenizin hiçbir tarafında bulamazsın.. Şaka değil bu, bir çift torik yuvarlak hesab sekiz kilo geldiğine göre, komşulara sade Adadan yılda sekiz milyon kilo gıda veriyoruz demektir. Eh, buna mukabil de cebimize iki yüz elli bin lira giriyor. Torik işile uğraşan balıkçılarımız da üç bini bulur. Bunların çoluk çocuklarını düşünürsek şöylece on bin yurddaşın nafakasını bundan çıkardığı anlaşılır.
- Torik daima bu kıymeti muhafaza eder mi?
- Yok canım.. Bir zamanlar çiftini yüz paraya da verdik. Çok şükür son senelere. İki senedir bu mevsim böyle.
Y azın ise balıklar yağsız olduğu için çifti yedi sekiz kuruşa düşer. O zaman sade İtalyanlar satın alır. Çünkü Yunanlılar da bu balığı taze yer. Yani konserve yapmazlar. İtalyanların ise konserve fabrikaları vardır.
- Başka balık ihraç ediyor muyuz?
- Tatlısu balıklarımız da var. Altı yedi sene evvel bol bol uskumru da satardık. Torikler Adalara gelelidenberi uskumruya hasretiz. Malûm ya büyük balık küçüğü yutuyor. Hani o canım, mis gibi çirozlar nerede?
Ve karşıdaki torik yığınlarını göstererek
- Nah ... diyor, işte bunların karınlarında. Bir garib dünyadır bu. EI elden üstündür. Birbirini kapan kapana.
Bu avla uğraşan bir balıkçı ne kazanır?
Duruyor, mesleğinin sırrına fazla merak edişimin sebebini anlamamış gibi, uzun uzun yüzüme bakıyor. Nihayet, deniz adamı değil mi, fazla üzmekten çekiniyor:
- Bizde torik ihrac eden bellibalı beş firma vardır. Onların kazancını bilemem. Balıkçıya gelince; her balıkçı takımı - yani iki kayıkta 30, 35 kişi - her türlü masraf çıktıktan sonra hasılatın yarısını alır. Böylece satışa, berekete göre her mevsimde bir balıkçının kesesine en aşağı otuz, en fazla da yüz elli lira girer. Unutma ki yiyip içtiği de yanına kâr kalır.
- Ya hasılatın diğer yarısı?
- O da mal sahibinindir. Amma, insaflı olmak için itiraf etmeli ki patron bu parayı oturduğu yerde cebine indirmiş sayılamaz. Çünkü evvela sermaye onundur. Bu da takım başına iki, üç bin liralık takım taklavattır. Sonra da zarar ve ziyan da onundur. Mesela kayık batar, şu olur, bu olur, bunları da patron sineye çeker.
İtalyan kaptana soruyorum:
- Bunları nereye götürürsünüz, ne yaparsınız?
- Doğru Tiryeste. Oradaki büyük fabrikada konserve yapılır.
- Ne konservesi olur?
Yanımdaki balıkçı gülümsiyerek yutkunan kaptanın sözünü kesiyor:
- Ton.. Ton.. Alâ ton. Vakıâ asıl ton orkinos balığından olur amma, koyunun bulunmadığı yerde geçiye abdurrahman çelebi dedikleri gibi, bizim torikler de mis gibi ton niyetine yeniyormuş
İtalyan kaptan yarımyamalak türkçesile devam ediyor:
- Bu konservaların çoğu Amerikaya sevkolunur.
- Peki çiftini yirmi üç, nihayet yirmi beş kuruşa aldığınız toriği konserve olunca kaça satıyorsunuz?
- O hesaba aklım ermez ..
Bizim ihtiyar balıkçı gene atılıyor:
- Benim erer çelebi ... Geçen sene gittim Tiryesteye gözlerimle gördüm, elimle hesabını yaptım. Alimallah yüzde iki yüzden fazla kârı var.
Yıllanmış deniz kurdunun hesabı yanlış değildir.
Ve burada, artık, bu işin müjdesini vermek zamanı da gelmiştir: İktisad Vekâleti İstanbulda büyük bir balık konserve fabrikası kurmağı programına ithal etmiş bulunuyor. Önümüzdeki sene bu fabrikayı İstanbulda kurulmuş göreceğiz.
Yavaş yavaş Sirkeci rıhtımından ayrılırken, son yolculuk hazırlığında bulunan toriklere bir daha bakıyorum. Sanki onlar da bana bakıyorlar ve mırın mırınmırıldanıyorlar:
Adalarda yaza ettik te veda
Sızlıyor bağrımızdaki dağ
Kara bahtlı mahlûklar… Çamların gölgelediği Ada kıyılarından Nevyork sofralarında şarap mezesi olmağa gidiyorlar… KANDEMİR
Cumhuriyet, 9 İkincikânun 1937, Cumartesi
OKUYUCULARIMIZIN SORGULARINA CEVAPLAR
Heybelide bağ
Şişli bayan Seniha Hulûsi: Heybeli'de, diğer adalarda olduğu gibi, bağ yapmak kabildir. Ancak yerinizin, şimdi hazırlanmış olması, yani girizme edilmiş bulunması lazımdır. Şayet yeriniz hazır ise, aşılı asma çubuklarının bu aylarda yerlerine dikilmesine devam edebilirsiniz. Çubukları 1 - 1.50 metre fasılalarla yerlerine dikmelidir. Yeriniz az olduğundan daha seyrek dikilmesi. doğru değildir.
Çubuklar dikilirken aşılanmış ve aşı kısmının toprak yüzünde kalmasına toprak içerisine gömülmemesine dikkat etmek lazımdır. Aksi takdirde zamanla bağlar Flokseraya yakalanırlar. Şayet yeriniz hazır olmadığı cihetle, çubuklar bu aylarda dikilemezlerse, ilkbahara kadar, asmalara su yürümeden önce dikilmeleri lazımdır.
Aşılı köklü çubukları Erenköy asma fidanlığından ufak bir bedel mukabilinde tedarik edebilirsiniz. Yalnız bağ ihdas edeceğiniz yerin Heybeli olduğunu zikretmeniz lâzımdır ki, ona göre çubuk versinler ..
Akşam, 17 Kânunusani (Ocak) 1937, Pazar
Büyükada ve Bakırköyün su işi hallediliyor mu?
Belediye önümüzdeki ilkbaharda iki tarafta da arteziyen kuyuları açacak
Büyükadanın su ihtiyacını temin üzere belediye sular idaresinin Adada arteziyen kuyusu açmağa teşebbüs ettiğini evvelce yazmıştık.
Bu kuyuların açılması için lüzumu görülen aletlerle bazı burgu ve borular Avrupaya sipariş edilmiştir. Belediye, şimdiye kadar Adanın suyunu temin etmek üzere birçok teşebbüslerde bulunmuş ve muhtelif hal tarzları düşünmüştü. Bir aralık Adanı suyu gemilerle İstanbuldan nakledilecekti. Fakat son zamanlarda şehrimize gelen mütehassısın yaptığı tedkik neticesinde sular idaresi, Büyükadada arteziyen kuyuları açmağı muvafık görmüştür. Bu mütehassıs Sümerbankın Anadoluda yapacağı yeni tesisat münasebetile Avrupadan getirtilmişti. Bu zat, bilhassa su mühendisi ve arteziyen kuyuları açmakta ihtisas sahibi olduğundan Büyükadada ilmi tedkikat yapmış ve Adada halkın ihtiyacını karşılıyacak su bulunduğu neticesine varmıştır. Ancak bu zatın tedkikatı, sondaj suretile yapılmamıştır. Belediye, şimdi Avrupadan beklediği vesait geldikten sonra ameli tecrübe yapacaktır. Sümer bank mütehassısının verdiği teminat üzerine sular idaresi yüzde altmış açılacak arteziyen kuyusu ile su bulunacağına kanaat getirmiştir.
Bakırköy suyuna gelince: Burada da ilkbaharda arteziyen kuyuları açılacaktır. Sular idaresi burada bazı tecrübeler yapmış ve mebzül su çıkacağına kanaat getirmiştir. İlkbahar gelince gerek Büyükadada, gerek Bakırköyünde arteziyen ameliyatına başlanacaktır. Sular idaresi, bu kuyuları açtıktan sonra gerek Adalarda, gerek Bakırköyünde Terkos su şebekesi gibi boru döşeyecek ve kuyulardan çıkan su motörlerle abone olacak evlere dağıtılacaktır.
Akşam, 18 Kânunusani (Ocak) 1937, Pazartesi
Ada sahillerinde bir erkek cesedi bulundu
Dün Büyükada sahillerinde bir erkek cesedi bulunmuştur. Cesed bir haftadan fazla suda kaldığından yüzünün ve vücudunun bir çok yerleri çürüyüp parçalanmıştır. Mahalli zabıtası cesedi denizden çıkarmış müddeiumumi muavinlerinden bay Kâmil tahkikata el koymuştur.
Yapılan ilk tahkikatta cesedin Kirkor adında elli yaşlarında bir matbaacıya ait olduğu anlaşılmıştır. Kirkorun ne suretle öldüğü henüz tesbit edilememiştir.
Cesed morga kaldırılarak ölüm etrafında tahkikata girişilmiştir.
Akşam, 12 Kânunusani (Ocak) 1937, Salı
Bir yolcu vapurdan düşerek öldü
Dün Büyükadadan Kartala gitmekte olan Akay idaresinin Halep vapuru Kartal açıklarına geldiği sırada vapurda bulunan bir yolcu denize düşmüştür.
Kaza derhal kaptana haber verilerek vapur durdurulmuş ve düşen adam sudan çıkartılmışsa da kendisinin boğulup öldüğü görülmüştür. Zabıta tarafından yapılan tahkikat bu kaza kurbanının Büyükadalı Yorgi adında biri olduğu anlaşılmıştır. Kaza etrafında tahkikata devam ediliyor.
Akşam, 21 Kânunusani (Ocak) 1937, Perşembe
Heybeli mektebi hükümete geçti
Patrikhane ile hükümet arasında bir anlaşma oldu
Çamlıktaki eski Bahriye Çarkçı mektebi evvelce Rum papaz mektebi iken Harbi Umumide Bahriye Nezareti tarafından istimlak edilmiş ve yüz bin liradan fazla para sarfile bina esaslı surette tamir olunmuştu.
Mütarekede ecnebiler tarafından tekrar Patrikhaneye iade edilen bu mektebin vaziyeti Milli Mücadeleden sonra tekrar mevzuu bahsedilmiş ve iş mahkemeye intikal etmişti.
Bu işin muslihane bir tarzda halli iki tarafça da arzu edilmiş olduğundan cereyan eden müzakere neticesinde bir hal sureti bulunmuştur. Mekteb binası yakında tahliye edilecek ve alakadarlara bir miktar daha para verilecektir.
Cumhuriyet, 12 İkincikânun 1937, Salı
Köpekleri Öldürmek için bulunan formül!
Belediye Temizlik İşleri müdürlüğü, sokak köpeklerile yapılmakta olan mücadelenin iyi bir netice vermediğini gördüğünden köpeklerin imhası için yeni bir formül tatbik etmeğe karar vermiştir. Bu formüle göre, evvela sokaklardaki yavru köpekler toplatılarak Hayvan hastanesine gönderilecek ve orada imha edilecektir. Bu formülün tatbikile köpeklerin çoğalmasının önüne geçileceği ümid edilmektedir.
Cumhuriyet, 6 İkincikânun 1937, Çarşamba
Yavru Köpekler Öldürülecek
Köpeklerin imhası için belediye temizlik işleri müdürlüğü yeni bir proje hazırlamıştır. Bu projeye göre köpeklerin ürememesi için evvela yavru köpekler imha edilecektir.
Halk bu hususta çok hassas olduğu için bu iş çingenelere yaptırılacaktır. Yavru köpekler temizlendikten sonra büyük köpekler de itlâf edilecektir.
Tan 6 İkincikânun 1937, Çarşamba
ÖLÜM
Merhum İstanbul Katibiadli Muzaffer Gıyaseddin eşi, Elektrik şirketi mühendislerinden Muzaffer Boran ve diş tabibi Tarık Boranın anneleri ve Emlak Bankası müfettişlerinden Nizameddin Tezcanın kayınvalidesi Bayan Emine Firdevs, Hakkın rahmetine kavuşmuş ve bütün sevdiklerinin elleri üstünde Heybeliadadaki aile kabristanına defnedilmiştir. Allah gariki rahmet eylesin.
Cumhuriyet, 8 İkincikânun 1937, Cuma
Aleni teşekkür
Köyümüz tenvirat işlerinin muntazam gitmediğinden, vaki olan şikâyetim üzerine «Adalar» kaymakamı bay Şevkete vazifesinde gösterdiği sür'at ve alâkadan dolayı alenen teşekküratımın gazetenizle iblâğını rica eder, derin saygılarımı sunarım. Kınalıada: Ahmet Toygar
Akşam, 3 Kânunusani (Ocak) 1937, Pazar
